ХАДКЕВІЧ
ФУРСАЎ
ФРЫЧЫНСКІ
ФІЯЛКОЎСКІ
Антоши (1796—1883)
Рэлігійны дзеяч, магілёўскі рымска-ка-таліцкі архіепіскап, мітрапаліт усіх рымска-каталіцкіх цэркваў у Расіі. Нарадзіўся на Віцебшчыне. Вучыўся ў Полацкай езуійкай акадэміі, у галоўнай духоўнай семінарыі пры Віленскім універсітэце, быў пасвячоны ў ксяндзы. Прафесар багаслоўскіх навук i цар-коўнай гісторыі ў Віленскай епархіяльнай се-мінарыі i ў Віленскім універсітэце, а пасля закрыцця апошняга — у Віленскай рымска-каталіцкай духоўнай акадэміі; быў яе рэкта-рам да 1842. Садзейнічаў пашырэнню рускай мовы сярод каталіцкага насельніцтва, пры-маў удзел у складанні першага каталіцкага катэхізіса на рускай мове. Клопатамі Ф. ў Пецярбургу былі заснаваны мітрапаліцкая царква i епархіяльная семінарыя, якой ён за-вяшчаў усю сваю багатую бібліятэку.
Якуб Побуг
Рэжысёр i акцёр 18 ст. Харунжы, камен-дант нясвіжскага кадэцкага корпуса кн. М.К.Радзівіла Рыбанькі. Акцёр i рэжысёр тэатра Ф.У.Радзівіл, абавязковы ўдзельнік у 1746—53 спектакляў у Нясвіжы i Альбе. У камедыі Ф.У.Радзівіл «Дасціпнае каханне» выканаў ролю Дзіяны. Навучаў кадэтаў сцэнічнаму мастацтву, рыхтаваў ix да выступления ў драматычных i балетных спектаклях тэатра Ф.У.Радзівіл. Удзельнічаў у арганізацыі друкарні 1750 у Нясвіжы. У 1754 у Жоўкве (Несцераў, Украіна) выдаў «Камедыі i трагедыі» Ф.У.Радзівіл.
Jlim:. Teatr Urszuli Radziwiłłowej. Warszawa, 1961. S. 193—196.
Мацвей Васілевіч (?—8.6.1901)
Археолаг, краязнавец, педагог. Член-ка-рэспандэнт Маскоўскага археалагічнага та-варыства (1893). Сапраўдны стацкі савет-нік. Працаваў настаўнікам гісторыі, дырэк-тарам Магілёўскай класічнай гімназіі, рэ-дактарам неафіцыйнай часткі «Могйлёв-ских губернских ведомостей». У перыяд падрыхтоўкі да 9-га археалагічнага з'езда (Вільня, 1893) арганізоўваў экспедыцыі ў басейне Дняпра i вёў археалагічныя рас-копкі; даследаваў рэшткі мамантаў у Ар-шанскіх вапнавых капальнях (1892). Разам з С.Ю.Чалоўскім склаў карту археалагічных помнікаў Магілёўскай губ. На 9-м археала-гічным з'ездзе выступіў з рэфератам i прад-ставіў фатаграфіі старажытных цэркваў, гістарычных прадметаў, валуноў з гераль-дычнымі знакамі з лесу каля мястэчка Пятровічы Клімавіцкага павета, факсіміле старажытных рукапісаў i інш. Апісанні гэ-тых знаходак змешчаны ў «Памятнай кнізе Магілёўскай губерні». Адзін з аўтараў кнігі «Спроба апісання Магілёўскай губерні» (кн. 1—3, Магілёў, 1882—84), у якой ахарактары-заваны асноўныя заняткі, матэрыяльная i ду-хоўная культура насельніцтва Магілёўшчы-ны, апісаны помнікі археалогіі, архітэктуры, адметныя мясціны губерні i інш.
Те:. Исторический очерк Могилёвской губернии. Могилёв, 1882; Дневник курганных раскопок, произведённых по поручению г. начальника Могилёвской губернии А.С.Дембовецкого в течение лета 1892 г. в уездах Рогачёвском, Бы-ховском, Климовичском, Чериковском и Метис -лавльском. Могилёв, 1892 (разам з С.Ю.Чалоў-скім); Поселения Смоленских кривичей в пределах Могилёвской губернии // Могилёвские губернские ведомости. 1895. №70; Описание Могилёвского музея. Могилёв, 1898.
Г.А. Каханоўскі.
ФЯЛІНСКАЯ (Felińska) Ева (26.12.1793—20.12.1859)
Пісьменніца, мемуарыстка, удзельніца нацыянальна-вызваленчага руху на Белару-
ci. Нарадзілася ў вёсцы Узнога на Случчы-не (зараз Клецкі раён). Рана засталася без бацькоў i выхоўвалася пад апекай нярод-най маці. Хатнюю адукацыю атрымала ў сям'і багатых сваякоў, з 11—гадовага ўзросту навучалася музыцы, добра ведала французскую мову. У сталым узросце прымк-нула да тайнай ярганізацыі Ш.Канарскага «Садружнасць польскага народа» i ствары-ла яе філіял «Жаночае таварыства». За ўдзел у вызваленчым руху саслана царскімі ўладамі ў г. Бярозаў (зараз Цюменская вобл.), дзе знаходзілася на працягу 1839— 41, а потым у Саратаў (1841—44). Падзеі гэтых часоў i свае ўражанні Ф. апісала ў «Дзённіку...», які быў апублікаваны ў ві-ленскім часопісе «Athenaeum» («Атэнэум», 1846) і, паводле сведчання тагачаснай літа-ратурнай крытыкі, стаў упрыгожаннем гэ-тага часопіса. У «Дзённіку...» апісаны паў-станне хантаў i ненцаў супраць царызму, прырода i побыт паўночных жыхароў, вы-карыстаны ix фальклор. У аповесцях Ф. «Пляменніца i цётка» i «Пан дэпутат» (1834), «Герсылія» (1849), ва «Успамінах аб жыцці» (1856, 1859—60) i інш. творах яна каларытна апісала жыццё розных слаёў бе-ларускага грамадства, асабліва шляхты. Яе «Успаміны...» па праву з'яўляюцца най-больш каштоўным творам па гісторыі но-раваў на Беларусі, Валыні i ў Літве канца 18 — пачатку 19 ст.
Te:. Wspomnienia z podróży do Syberyi, pobytu w Berezowie i w Saratowie. T. 1—3. Wilno, 1852—53.
Шт.: Грицкевич В. От Немана к берегам Тихого океана. Мн., 1986. С. 185—203, 298.
Рыгор Аляксандравіч (7—12.11.1572)
Гетман Вялікага княства Літоўскага, ас-ветнік. Паходзіў з беларускага магнацкага роду Хадкевічаў, радаслоўная якога вялася ад вядомага ў пач. 15 ст. баярына Ходара Юр'евіча, празванага Ходкам. У сярэдзіне 16 ст. X. займаў высокія дзяржаўныя паса-ды ў Вялікім княстве Літоўскім: з 1554 вая-вода віцебскі, з 1559 кашталян трокскі, з 1561 гетман польны літоўскі, з 1564 кашталян віленскі, з 1566 гетман вялікі літоўскі. Ваяваў у Лівоніі. Як актыўны змагар за са-мастойнасць Вялікага княства Літоўскага ён быў праціўнікам Люблінскай уніі 1569, выступаў супраць аб'яднання Беларуска-Літоўскай дзяржавы з Польшчай у федэра-тыўную дзяржаву Рэч Паспалітую. У 1569 у знак пратэсту супраць такога аб'яднання адмовіўся ад усіх дзяржаўных i адміністра-цыйных пасад.
У 1568 ён заснаваў друкарню пры пра-васлаўным манастыры ў мястэчку Заблуда-ва Гродзенскага пав. (цяпер Беластоцкае ваяводства, Польшча). У наладжванні дру-карскай дзейнасці яму дапамагалі І.Фёда-раў i ХІ.Мсціславец, якія вярнуліся з Маск-вы. Напачатку X. меў намер друкаваць кні-гі ў перакладзе на «рускую», г. зн. беларус-кую, мову. Аднак боязь выклікаць гнеў з боку прыхільнікаў артадаксальнага правас-лаўя i «ўхіліцца ў бок» ад ix моўных догмаў прымусілі яго друкаваць кнігі на царкоўна-славянскай мове. У 1568—69 названыя першадрукары выдалі ў Заблудаўскай дру-карні «Евангелле вучыцельнае», якое было першым кірылічным друкаваным выдан-нем 2-й паловы 16 ст. Кніга ўяўляла сабой зборнік гутарак i павучанняў з тлумачэн-нем евангельскіх тэкстаў (да нашага часу захаваліся 44 экзэмпляры заблудаускага выдання гэтай кнігі). На яе старонках было змешчана i «Слова на Ушэсце» Кірьшы Ту-раўскага — першы друкаваны помнік ста-ражытнай усходнеславянскай літаратуры. На адвароце тытульнага ліста кнігі ў тэхні-цы ксілаграфіі змешчаны герб X. Пазней гэта кніга неаднаразова перавыдавалася на Беларусі i ў Літве. Пасля ад'езду П.Мсціс-лаўца ў Вільню І.Фёдараў некаторы час яшчэ заставаўся ў Заблудаве i ў 1569—70 надрукаваў там Псалтыр з Часаслоўцам (захаваліся 3 экз.). У аздабленні заблудаў-скіх выданняў спалучаліся рысы расійскага i беларускага кнігадрукавання, a самі вы-даўцы мелі намер выкарыстаць у сваіх пра-цах моўныя традыцыі Ф.Скарыны. Пра гэта яны абвяшчалі ў прадмове, напісанай імі ад імя X.: «Помыслил же был если и се, иже бы сию книгу выразумення ради про
стых людей переложити на простую мову и имел есми о том попечение великое». Але ажыццявіць пераклад на беларускую мову, як відаць з прадмовы, адраілі «люди мудрые в том письме ученые». Сваей падтрым-кай «маскоўскага» друкара i славянскага (значьщь, праваслаўнага) кнігадрукавання стары гетман X., які прытуліў І.Фёдарава і нават падарыў яму «на заспакненне» немалую вёску, верагодна, выклікаў супраць ся-бе незадавальненне каталіцкага духавенства i каталіцкай шляхты. Гэта i прымусіла Х. ў 1570 пакінуць апекаванне клапатлівай дру-карскай справы. У выніку І.Фёдараў выму-шаны быў пакінуць Заблудаў i пераехаць у Львоў, дзе заснаваў першую на Украіне друкарню. Заснаваная X. друкарня адыгра-ла значную ролю ў станаўленні i развіцці кнігадрукавання на Беларусі. Пазней па-добныя друкарні дзейнічалі ў Куцейне (пад Оршай), Буйнічах (пад Магілёвам), у Мін-ску, Гродне, Полацку i інш.
Шт.: Полевой П.Н. История русской словесности с древнейших времен до наших дней. Т. 1. 2 изд. СПб., 1903; Зернова А.С. Первопечатник Петр Тимофеев Мсциславец // Книга: Исслед. и материалы. М., 1964. Сб. 9; Запаско Я. Мистецька спадщина Івана Федорова. Львів, 1974; Иван Фёдоров и восточнославянское книгопечатание. Мн., 1984.