СТРЫЙКОЎСКІ
Мацей (1547 —каля 1590)
Псторык i паэт. Нарадзіўся ў мяст. Стрыкаў у Польшчы ў сям'і судовага воз-нага. Пачатковую адукацыю атрымаў у па-рафіяльнай школе. У 1567—70 вучыўся ў Кракаўскім універсітэце і атрымаў там званне бакалаўра. 3 1570 жыў на Беларусі (Слуцк, Сямяцічы) i ў Літве. У 1572 слу-жыў у войску пад камандаваннем А.Гваньі-ні. У 1574—75 быў у складзе пасольства ў Турцыі. Пасля вяртання адтуль склаў карту Турцыі i план г. Адрыянопаль. У 1580 — пач. 1590-х гадоў працаваў канонікам у Жамойціі. Пісаў на польскай i лацінскай мовах. Аўтар вершаванай хронікі «Ганец цноты...» (1574), прысвечанай гісторыі Польшчы i Вялікага княства Літоўскага, антытурэцкага гістарычнага твора «Пра вольнасць Кароны польскай i Вялікага княства Літоўскага...» (1575), шэрага вер-шаў i паэм. Напісаў патрыятычную праза-ічна-вершаваную хроніку «Пра пачатак, па-ходжанне, мужнасць, рыцарскія i грама-дзянскія справы слаўнага народа літоўска-га, жамойцкага i рускага» (1575—78; надру-кавана ў 1978 у Варшаве), якую прысвяціў князю Ю.Слуцкаму. Яна ахоплівае перыяд ад легендарных часоў да ўтварэння Вяліка-га княства Літоўскага. Матэрыяламі да яе паслужылі шматлікія гісторыка-літаратур-ныя крыніцы, польскія i нямецкія хронікі, старажытныя рускія, беларускія i літоўскія летапісы, у т.л. Хроніка Быхаўца. Самы значны i вядомы яго твор — «Хроніка польская, літоўская, жамойцкая i ўсяе Ру-сі» (1582). Яна ўпершыню апублікавана ў Краляўцы, дзе С. сам назіраў за яе друка-ваннем. Для яе стварэння, як i для вершаванай хронікі «Пра пачатак...», С. выка-рыстаў шмат дакументальных крыніц, лета-пісы, творы антычных гісторыкаў. У «Хро-ніцы...» апісваецца палітычная гісторыя Польшчы, Вялікага княства Літоўскага і Pyci. Яна вылучаецца шырынёй ахопу па-дзей, асвятляе праблемы паходжання славян, сцвярджае ix адзінства, услаўляе гіста-рычнае мінулае ўсходнеславянскіх народаў i ix гераічныя справы. У «Хроніцы...» даво-лі падрабязна выкладзена гісторыя Вяліка-га княства Літоўскага ад паўлегендарнага Палемона да часоў Стафана Баторыя, зме-шчаны звесткі пра культуру Беларусі, яе помнікі археалогіі, архітэктуры i жывапісу. Ёсць у «Хроніцы...» вершаваныя ўстаўкі пра асобныя падзеі на Беларусі, а таксама аўтарскія прысвячэнні беларуска-літоўскім мецэнатам. Гэты твор карыстаўся вялікай папулярнасцю на Беларусі, Украіне i ў Літ-ве, быў добра вядомы ў Расіі, дзе некалькі разоў перакладаўся. Ён паслужыў непас-рэднай крыніцай для «Хронікі Польшчы» М. i І.Бельскіх, апошняй рэдакцыі «Хроні-кі Еўрапейскай Сарматыі» А.Гваньіні i многіх іншых твораў польскіх, украінскіх, рускіх, літоўскіх храністаў i гісторыкаў. На беларускую мову «Хроніка...» С. перакла-дзена ў канцы 16 — пач. 17 ст. i склала ас-нову «Хронікі літоўскай i жамойцкай». Пазней да яе неаднойчы звярталіся вядо-мыя пісьменнікі (М.Карамзін, А.Міцкевіч i інш.). У поглядах С спалучаліся сярэдне-вяковыя i рэнесансавыя тэндэнцыі, агуль-наславянскі патрыятызм з патрыятызмам дзяржаўным i шляхецкім.
Літ:. Рогов А.И. Русско-польские культурные связи в эпоху Возрождения: (Стрыйков-ский и его «Хроника»). М, 1966. В.В.Краснова.