ПЕРАСВЕТАЎ

ПЕЛЬГЖЫМОЎСКІ

(Pielgrzymowski) Гальяш (7—1604)

Грамадскі дзеяч i пісьменнік 16 ст. На-радзіўся ў Польшчы. Вучыўся ў кальвінісц-кай школе. 3 1586 пісар Вялікага княства Літоўскага. У 1583 па даручэнні караля Рэ-чы Паспалітай Стафана Баторыя наведаў Івана IV Грознага. У 1600—01 сакратар па-сольства Рэчы Паспалітай у Маскве, удзельнічаў у перагаворах з Барысам Гаду-новым, потым (у 1602) з рускім пасольс-твам у Вільні. Літаратурную дзейнасць па-чау у 1583. Пісаў на беларускай, лацінскай i польскай мовах. Аўтар паэтычных i праза

ічных панегірыкаў (на лацінскай мове), дыярыушаў пра перагаворы ў Маскве (на польскай мове, часткова апублікаваны ў 1846 у Гродне пад назвай «Пасольства Льва Сапегі ў 1600 годзе ў Маскве паводле дыярыуша Гальяша Пельгжымоўскага, сакратара пасольства, з рукапісу, выпадкова знойдзенага, Уладзіславам Трэмбіцкім апісанае»). У дыярыушы былі тэксты i на беларускай мове: праект дагавора паміж Рэччу Паспалітай i Расіяй, пералік падарункаў рускаму цару, яго сыну i інш. Блізкая да вытокаў беларускай паэзіі паэма П. «Гутарка аднаго паляка з маскалём у Маскоўскім замку у годзе 1601», напісаная на руска-беларускай i польскай мовах (рукапіс зберагаецца ў Публічнай бібліятэцы Рачынскіх у
Познані, Польшча). Героі паэмы — прадстаўнік літоўскага пасольства Іван i рускі баярын Ігнат — дыскутуюць па агульных i прыватных пытаннях, часткова звЯзаных з дыпламатычнай місіяй, пра якую, аднак, канкрэтна не гавораць. У дыялогу раскры-
ваюцца ix погляды на міждзяржаўныя ўзаемаадносіны, міжнароднае становішча, сва-
боду сумлення. Асабліва цікавы вольны, часам з'едліва-гумарыстычны характар ix разважанняў пра рэлігію, які выяўляе свя- домасць i светапогляд чалавека эпохі Адражэння. У.М.Казбярук.

Іван Сямёнавіч

Публіцыст, прадстаўнік грамадска-палі-тычнай думкі 17 ст. Паходзіў з Вялікага княства Літоўскага, быў «каралеўскім два-ранінам». Лічыў сябе нашчадкам бранскага манаха i баярына А.Перасвета, які па-ге-ройску змагаўся з татарамі на Куліковым полі. Быў на службе ў войску Жыгімонта I, у атрадах Ф.Сапегі i А.Танчынскага, удзельнічаў у вайне за венгерскую спадчы-ну (1532—34). У канцы 1538 ці ў пачатку 1539 пераехаў на царскую службу ў Мас-кву, дзе яму быў падараваны маёнтак. У канцы 1549 П. перадаў Івану IV Грознаму свае «дзве кніжкі» (захаваліся ў спісах 17 ст.) — казанні пра ўзяцце Магмет-Султа-нам Царграда. У ix П. выкрываў баярства, выступаў прыхільнікам задавальнення асн. патрабаванняў дваранства. Ён лічыў, што поспехі па службе павінны залежаць ад асабістых заслуг, а не ад паходжання. Як прадстаўнік служылага дваранства, П. меў магчымасць назіраць на захадзе барацьбу каралеўскай улады з непакорнымі вяльможамі і на сабе зазнаў магнацкае свавольс-тва. Быў перакананым прыхільнікам моц-най дзяржаўнай улады. У «Казанні пра Магмет-Султана» стварыў вобраз разумнага i моцнага правіцеля, які, пазнаёміўшыся з мудрасцю грэчаскіх кніг, увёў у сваёй краі-не новыя парадкі: адмяніў прывілеі вяль-можам, сістэму «кармленняў», жорстка змагаўся з хабарніцтвам, клапаціўся пра стварэнне ўзорнага войска, быў праціўні-кам рабства, бо «ў тым царстве, дзе людзі заняволены, у тым царстве людзі не храб-рыя i да бою нясмелыя супраць непрыяце-ля». Выказваўся ён i супраць існавання ў Расіі халопства i кабальнай залежнасці, ставіў праўду вышэй за веру; адзначаў сім-патыі да Расіі з боку заняволеных туркамі славянскіх народаў. Верагодна, П. за свае празмерна смелыя думкі трапіў у няміласць вярхоўных улад i загінуў разам з іншымі западозранымі ў здрадзе. Пра гэта свед-чыць «чёрный список Ивашки Пересветова да Петра Губастого и иные списки», які за-хаваўся ў «Вопісе царскага архіва» (1562— 72).

Те.: Сочинения. М.; Л., 1956.

Шт.: Зимин А.А. Пересветов и его время.
М, 1956. Г.А.Маслыка.