ДРАЗ???/h1>
ДОЎНАР
ДОЎПРД
ДОЎПРД
Анёл (2.12.1776?6.4.1835)
Філоса? логі? псіхолаг. Нарадзіў? ?маёнтк?Юркаўшчына Мсціслаўскаг?паве-та. 3 1786 вучыўся ?Мсйіслаўскай школ?езуіта? поты??школ?піяра??Дуброуне (Магілёўская гу?). ?1791 уступі??ордэ?піяра??Лю?шове (Мінска?гу?) i рыхт?ваўся да настаўніцкай дзейнасц??калегіум?піяра??Дубровіц?(Валынская гу?), дз??свой ча?выкладаў ?Нарбут; магчым? па яго канспектах i рыхтаваў? ? Пасля вучо-бы ?Віленска?акадэміі выкладаў геагра-фі? матэматыку, фізіку, французску?мо-ву, паэтык?i рыторыку ?піярскі?вучылі-шчах: Лідскі?(1796), Вількамірскі?(1797), Расіенскім (1798?800), Віцебскі?(1801), Шчучынскім (1804?6), Лю?шоўскі?(1807?8). ?1814?5 выкладаў польскую літаратуру ?Дамбравіцкай піярска?семіна-ры? ?ча?захопу Вільні войскамі Напале?на бы?капелана?Віленска?гімназіі i са?ратаро??сцоваг?аб'яднан? піяра? ?1816, калі была адноўлен?дзейнасц?Га-лоўнай духоўнай семінары? ? выконваў аб?зк?я?капелана (да закрыц? універсі-тэта). Адначасова ?1818 чыта?лекцыі ва універсітэце па логіцы i псіхалогіі, ?1821 ?поўн?курс тэарэтычна?i практычнай філа-софі? Уж?да таго часу ? надрукаваў ?ча-сопісе «Dziennik Wileński?(«Віленск?дзён-нік») артыку?пр?філасофі?кант?нц??Яронскаг? манаграфію «А?логіцы, ме-тафізіцы i маральна?філасофіі» (Віль?, 1821). Захавала? шмат канспектаў ?рука-піса? якімі ? карыстаў? ?ча?выкладан-? ?Віленскі?універсітэце. ? падрыхтава?тр?тамы твораў па логіцы, ал?пр?жыцц?надрукаван?толькі 1-?то??«Выкла?прыродны?правіл мыслен?, аб?Логіка тэарэтычная i практычн??(Полацк, 1828). Захавалі? экзаменацыйн? пытанн?? па курс?логікі i філасофі?(дарэчы, ?адказамі на ix ?Міцкевіч?. ?1828 ён абараніў до?тарску?дысертацыю па тэалогіі «Пра цу-ды? Паводл?сведчання сучаснікаў, ст?дэнтаў i прафесараў, ? ?чалаве??кк? добразычлівы, верапаслух?ны, хоць i хваравіт? чыта?лекцыі манатонн? ал?бы?вельмі дасведчаны ?навука? асабліва ?фі-ласофі?
?яго творча?дзейнасц?філасофія i тэ?логія амал?заўсёд?спалучаліся ці дапа??лі адна адну. A ?самі?творах яны ім?нентна былі проціпастаўлен?адна адно? хоць са?? да гэтага не імкнуў? i толькі ?некаторы?выпадках падкрэсліваў, шт??тэалогіі i філасофі?разг?даюцца розн? сфер?быцця свет? таму нельга адны?падмя?ць другое. Спадчына ? ??га?часу высвечваецца ўс?глыбей i я?бы ?новых ракурсах. ?рамках традыцый філасо?скай думк?філасофія ? ?нармальн? ?я-ва ?наша?рэгіянальна?культуры i адначасов?гэта ?ява па многіх паказчыках арыгінальн?. Сваю адзіну?сістэм?сенсуа-лістычна?логікі ? ствары? ідуч?ўсле?за такімі карыфеямі гэтага кірунк?думк? я?Дж.Ло? ?Кандыл?? шатландскія фі-лосафы (Рь? Сцюарт i ін?), ?таксам?за айчыннай традыц??(Нарбут, брат?Сня-дэцк?). Зато?псіхалагічну?логіку ?дэта-лёвымі распрацоўкам?i ?улікам да?гнен-??пачатк?19 ст. ён ствары?упершыню. ?гэта?сістэм?логікі падрабязн?распра-цаваны ўзнікненне i эвалюи? дзіцячы?разумовы?здольнасце? Ту? верагодн? пр?вілі? практыка яго я?настаўніка i пе-дагагічн? здольнасць, ?таксам?яго эр?дьшыя філасофска-педагагічнаг?кірунк? Першай прыступкай ?пазнанні, ?значьш?i ?логіцы, ? лічы?успрыманне, яко?па?тупова пераходзіц??сукупнасць ix, ?потым ва ?ўленне. ?гэты?працэс? на яго думк? вырашальная ро? належыць «цьв?чэнню», бо гэта то? шт?фіксуе адносіны рэча??наша?свядомасц?
Падобн? ідэі ? выказваў яшч??пе?шы?сваі?артыкуле, пр??Яронскаг? ма-быць, па?уплыва?твораў я?самога рэ-цэнзуемага, та?i філосафа I.Кант? на по-гляда?якога ? заўсёд?за?роджва?сваю ўваг? хоиь прынцыпова не пагаджаў? ?кантаўскай апрыярыстычна-агнастычна?канцэпцыя? Уж??ранніх сваі?творах ? не пагаджаў? ?тымі, хт?высоўваў ?ад-стойва?ідэю трансцэндэнтнасц?рэча? Ён наогул скептычн?ставіў? да ідэі тран?цэндэнтнасці, шт?су?рэчыць прынцыпу тэалогіі. ? не пагаджаў? ?Кантам ?га-лоўным сц?рджэнн?трансцэндэнтальнаг?ідэшіізм??існуюц?рэчы, непадуладн? чалавечаму пазнанню ?«рэч??сабе? ці ноўмен? Ён сц?рджа? «Пакольк?мы да
?лі, шт??ўленне аб чыстай прасторы ?яўляецца адмоўным адносн??ўлен? поўнай працягласці, то адсюль выніка? шт?памылковым ?яўляецца адзі??асно?ны?прынцыпа? на які?Кант пабудава?абгрунтаванн?сваё?трансцэндэнтальнай адчувальнасц? сц?рджаюч? шт??ўленне чыстай прасторы ?яўляецца ?ўленне?сапраўды разумовы? свабодны?ад уся?-кі?эмпірычных элемента?i таму ён назы-ва?яго ?ўленне?a priori? ? прааналіза-ва?су?рэчнасці ?канцэпцы?Кант?аб ноўменах: калі знеш?я рэальнасць пахо-дзіц?выключна ?чыстай форм? яко?ні-чога падобнаг?не можа адпа?даць ?рэча??сабе, то гэтыя рэчы, аб?ноўмен? не мо-гуць быць на сама?справе знешнімі адносна чалавечага розуму. Асноўн? крытык?? скіраван?на су?ектыўн?ідэалізм, хоць дастаецц?i некаторы?прадстаўніка?аб'ектыўнаг?ідэалізм? Французскі?матэ-рыялістаў ён называ? ал?не хваліц?i не ганьбіць. ?лекцыйны?курс?«Філасоф??яны ўпамінаюцц?я?бы ?павага? I гэта ?даніна філасофска?аб'ектыўнасці, заўсёд?характэрная для ?, які імкнуў? да ства-рэння рацыянальна-аб'ектыўнай філасо?скай канцэпцы?карцін?свет?
Абапіраючы? на класікаў дакладны?наву?i прыродазнаўств?(Бэка? Капернік, Ньютан, Галіле? Кеплер, Дэкарт i ін?), ? па сутнасці схіляўся да механістычна?карцін?свет? прымаючы за першаэлеме?ты існуючаг?? зв. механічн? элементы свет? Такая пазіцыя ?адлюстраванн?складанасц?праблемы, ?аднаго боку, i na-радаксальнасці аб'яднан? розных пача?ка?светапог?ду ??другог? ? прытры?ліваўся ? зв. філасофі?здароваг?розуму, якая ?цэласнай форм?была ?шатландскі?філосафа?(Ры? Сцюарт i ін?). ?адпа-веднасці ?я?прынцыпамі ? крытыкуе кант?нств? знаход?чы часа?вельмі моцн? аргумент?супрац?агнастыцызму i апрыярызм? асабліва ?сфер?крытык?трансцэндэнтальнай эстэтыкі Кант?(«Крытык?чыстаг?розуму?. Яг?крытык?трансцэндэнтальнай дыялектык?была менш удалай, таму шт?пераадолец?тыя ?жк? праблемы, якія ставіў ?ей Кант, ? не ўдалося. Ал?? супрацьпастаўля?трансцэндэнтальнам?ідэалізм?канцэпцы?здароваг?розуму, якая абапіратася на се?суаліз? эмпірычную псіхалогію, асабліва дзіцячу?механічную карцін?свет?i ?зв. натуральну?тэалогію. Такая амальгам?ідэй вельмі спецыфічная. Ян?не можа ца?ка?процістаяць нова?філасофска?плын? шт?пачынаецца ?Кант? ал?я?аргумент?цыя часа?трапная i ?асобны?кірунках да?рацыянальныя i прымальн? для наву-кі шляхі. Яг?структур?псіхалагізаванай логікі найбольш падыходзіл?для наша? рэгіянальна?(сумесн??літоўцам?i па?ка-мі) навукі, якая ?канц?18 ?па? 19 ст. стал?амал?цалкам натуралізавана?i лічы-ла за ідэа?матэматыку i фізіку. Такая ар?ентацыя давала ўпэўненасц?? ?ідэальна?ісціне гэты?наву?i дастатковасц?ix ?аб-грунтаванн?філасофскага падыходу да вы-вучэння свет? ? веры??цывілізацыйную, гуманістычну?ролю дакладны?наву?i тэхнік? здаецц? са?Бо? на яго думк? да гэтага ?дз?планет??мля. ?то? шт?не-каторыя вучоныя проціпастаўлялі навуку рэлігі? ён амал?не заўважаў, не чапа?ат?іста??сваі?філасофскі?творах, a толькі ?асобны?тэалагічны?працах i пропавед??
Асноўным аб'екта?крытык?? стаў Кант, асабліва кант?нств??найбольш модн?філасофскі кіруна?па? 19 ст. ?па-леміцы ?ім?складвалася яго асабістая фі-ласофія. Не прымаючы су?екта ідэалізм?наогул, ? лічы? шт?«Джо?Берклі стаў галаво?ідэалістаў, даводзіў ?творах, якія са?выда? шт?матэрыяльныя сутнасці не могуць мець ніяка?сапраўднай рэчаісна?ці. Квінтэсенц? філасофі?? ?наступ-ны? давесц?рэчаіснасц?быцця матэры-яльны?прадмета?(паводл?? ?«субстан-цый»), рэчаіснасц?усяго сусвет? створана-га Бога? Яг?прац?та?i называецца «Р?чаіснасц?чалавечы?ведаў» (1839, апубліка-вана Фіялкоўскім пасля смерці ?). ? пр?трымліваўся хрысціянска?філасофі??я?аснове, ал??дэта??i ?аргументацыі ім-кнуў? да карыфея?натуралізм? матэрыя-лізм?i сенсуалізм? Гэты парадокс i ўласці-вы яго філасофі? ?яко?спалучаюцц?ро?ныя i нава?процілеглыя пачатк? Са?? лічы?зусі?натуральны? шт?«час, пр?стор? матэрыяльныя субстанцыі??аб'ек-тыўнаг?паходжан? i маюц?натуральну?рэчаіснасц? ім адпа?даюц?першасныя па?цц? «Правілы філасофі?не могуць бьтц?праціўнымі здаровам?розуму, ?ён вымага?неабходнасці аб'ектыўнаг?быцця знешні?прадметаў». Існу?зако?самога свет?i пазнан? ?то? шт?ўспрымае ча-лаве?я?аб'ектыўнае, на сама?справе та-кі?i ?яўляецца, бо та?уладкаваны свет i чалавеча?пазнанне, яго розу? ?пацвя?/p>
?лі, шт??ўленне аб чыстай прасторы ?яўляецца адмоўным адносн??ўлен? поўнай працягласці, то адсюль выніка? шт?памылковым ?яўляецца адзі??асно?ны?прынцыпа? на які?Кант пабудава?абгрунтаванн?сваё?трансцэндэнтальнай адчувальнасц? сц?рджаюч? шт??ўленне чыстай прасторы ?яўляецца ?ўленне?сапраўды разумовы? свабодны?ад уся?-кі?эмпірычных элемента?i таму ён назы-ва?яго ?ўленне?a priori? ? прааналіза-ва?су?рэчнасці ?канцэпцы?Кант?аб ноўменах: калі знеш?я рэальнасць пахо-дзіц?выключна ?чыстай форм? яко?ні-чога падобнаг?не можа адпа?даць ?рэча??сабе, то гэтыя рэчы, аб?ноўмен? не мо-гуць быць на сама?справе знешнімі адносна чалавечага розуму. Асноўн? крытык?? скіраван?на су?ектыўн?ідэалізм, хоць дастаецц?i некаторы?прадстаўніка?аб'ектыўнаг?ідэалізм? Французскі?матэ-рыялістаў ён называ? ал?не хваліц?i не ганьбіць. ?лекцыйны?курс?«Філасоф??яны ўпамінаюцц?я?бы ?павага? I гэта ?даніна філасофска?аб'ектыўнасці, заўсёд?характэрная для ?, які імкнуў? да ства-рэння рацыянальна-аб'ектыўнай філасо?скай канцэпцы?карцін?свет?
Абапіраючы? на класікаў дакладны?наву?i прыродазнаўств?(Бэка? Капернік, Ньютан, Галіле? Кеплер, Дэкарт i ін?), ? па сутнасці схіляўся да механістычна?карцін?свет? прымаючы за першаэлеме?ты існуючаг?? зв. механічн? элементы свет? Такая пазіцыя ?адлюстраванн?складанасц?праблемы, ?аднаго боку, i na-радаксальнасці аб'яднан? розных пача?ка?светапог?ду ??другог? ? прытры?ліваўся ? зв. філасофі?здароваг?розуму, якая ?цэласнай форм?была ?шатландскі?філосафа?(Ры? Сцюарт i ін?). ?адпа-веднасці ?я?прынцыпамі ? крытыкуе кант?нств? знаход?чы часа?вельмі моцн? аргумент?супрац?агнастыцызму i апрыярызм? асабліва ?сфер?крытык?трансцэндэнтальнай эстэтыкі Кант?(«Крытык?чыстаг?розуму?. Яг?крытык?трансцэндэнтальнай дыялектык?была менш удалай, таму шт?пераадолец?тыя ?жк? праблемы, якія ставіў ?ей Кант, ? не ўдалося. Ал?? супрацьпастаўля?трансцэндэнтальнам?ідэалізм?канцэпцы?здароваг?розуму, якая абапіратася на се?суаліз? эмпірычную псіхалогію, асабліва дзіцячу?механічную карцін?свет?i ?зв. натуральну?тэалогію. Такая амальгамаідэ?вельмі спецыфічная. Ян?не можа ца?ка?процістаяць нова?філасофска?плын? шт?пачынаецца ?Кант? ал?я?аргумент?цыя часа?трапная i ?асобны?кірунках да?рацыянальныя i прымальн? для наву-кі шляхі. Яг?структур?псіхалагізаванай логікі найбольш падыходзіл?для наша? рэгіянальна?(сумесн??літоўцам?i па?ка-мі) навукі, якая ?канц?18 ?па? 19 ст. стал?амал?цалкам натуралізавана?i лічы-ла за ідэа?матэматыку i фізіку. Такая ар?ентацыя давала ўпэўненасц?? ?ідэальна?ісціне гэты?наву?i дастатковасц?ix ?аб-грунтаванн?філасофскага падыходу да вы-вучэння свет? ? веры??цывілізацыйную, гуманістычну?ролю дакладны?наву?i тэхнік? здаецц? са?Бо? на яго думк? да гэтага ?дз?планет??мля. ?то? шт?не-каторыя вучоныя проціпастаўлялі навуку рэлігі? ён амал?не заўважаў, не чапа?ат?іста??сваі?філасофскі?творах, a толькі ?асобны?тэалагічны?працах i пропавед??
Асноўным аб'екта?крытык?? стаў Кант, асабліва кант?нств??найбольш модн?філасофскі кіруна?па? 19 ст. ?па-леміцы ?ім?складвалася яго асабістая фі-ласофія. Не прымаючы су?екта ідэалізм?наогул, ? лічы? шт?«Джо?Берклі стаў галаво?ідэалістаў, даводзіў ?творах, якія са?выда? шт?матэрыяльныя сутнасці не могуць мець ніяка?сапраўднай рэчаісна?ці. Квінтэсенц? філасофі?? ?наступ-ны? давесц?рэчаіснасц?быцця матэры-яльны?прадмета?(паводл?? ?«субстан-цый»), рэчаіснасц?усяго сусвет? створана-га Бога? Яг?прац?та?i называецца «Р?чаіснасц?чалавечы?ведаў» (1839, апубліка-вана Фіялкоўскім пасля смерці ?). ? пр?трымліваўся хрысціянска?філасофі??я?аснове, ал??дэта??i ?аргументацыі ім-кнуў? да карыфея?натуралізм? матэрыя-лізм?i сенсуалізм? Гэты парадокс i ўласці-вы яго філасофі? ?яко?спалучаюцц?ро?ныя i нава?процілеглыя пачатк? Са?? лічы?зусі?натуральны? шт?«час, пр?стор? матэрыяльныя субстанцыі??аб'ек-тыўнаг?паходжан? i маюц?натуральну?рэчаіснасц? ім адпа?даюц?першасныя па?цц? «Правілы філасофі?не могуць бьтц?праціўнымі здаровам?розуму, ?ён вымага?неабходнасці аб'ектыўнаг?быцця знешні?прадметаў». Існу?зако?самога свет?i пазнан? ?то? шт?ўспрымае ча-лаве?я?аб'ектыўнае, на сама?справе та-кі?i ?яўляецца, бо та?уладкаваны свет i чалавеча?пазнанне, яго розу? ?пацвя?
?гэтаму даецца чалавеча?практыка?i навука? Філасофі?здароваг?розуму ? прытрымліваў? ?розных пытання? ?метафізіцы, логіцы, маральна?філасофі? ?гісторык?філасофскі?погляда? Знойдз?ныя яго рукапісы раза??філасофскімі творам?даюц?магчымасць рэканстр?ваць ус?філасофску?сістэм?? Асноўн? я?часткі: гістор? філасофі? логіка, метафізі-ка (ці тэалог? натуральная), маральная фі-ласофія; кожн? ?гэты?частак падзя?ец-ца на шмат іншы?«сваіх раздзелаў». ?пе?шы?раздзеле ён разг?да?i антычную фі-ласофі? i схаластыку, i філасофі?новага часу. Адчуваюцца сімпатыі да ?Бэкана, ?Дэкарт? Дж.Лока, Кандыл?ка i да ка-рыфея?прыродазнаўств??Капернік? Кеплер? Галілея, Ньютан? Лавуазье i ін? ?логіцы, якая разг?да?асноўн? разумо-выя здольнасці чалавека i звязаныя ?ім?суджэнні, гіпотэзы i ??, ? шмат ?чы?за крытэрый (эталон) зноў ?рэ прыродазна?ства. ?яго нава?ёсць ? зв. «натуральн?сілагізм??адносіны па?цця?адпа?да-юц?адносіна?рэча? ?яго логіцы значная ўваг?аддаецца індуктыўны?метада??сіла-гізмам, якія добр?ілюструюць су?зь ін-дукцыі ?прыродазнаўствам. Найбольш ці-кавы ?гэты?адносіна?яго рукапі?«Філ?софія?(курс лекцый за 1821?2). Ям?на-лежыць распрацоўк?прынйыпа?i метада-логі?філасофі?«здаровага розуму?на Беларус?Філасофія Асветніцтв?паўплывала на мног? яго філасофскія ідэі, ??? i на ма-ральну?філасофі? ?яко?шмат шт?аб?піраецца на эўдэманізм i асветніцку?эт?ку. Асноўнай мэта?маралі ? лічыць ?гу да шчас? ?спружыну паводзін людзей. Таму менавіта перш? кампанента маралі ?агульн? практычн? філасофія, шт?акрэ?ліва?шляхі да шчас? i тыя агульн? закон? якімі трэб?кіравацц? этык??строгі?я?разуменн?выкладае аснову правоў i ма-ральны?абавязкаў чалавека; аскетыка ра?тлумачва? на чы?грунтуецца маральная дабрат?i я?я?набыць. Гэта вышэйш? ас-нова маралі павінн?задаваль?ць чатыры правіл? быць самадастаткова?i не выні-каць ні ?аднаго боль?высокага правіл? быць дакладна?ці тако? ка??я?вынікалі ўс?астатн? правіл? быць яснай, ? зн. да-ваць чалавеку безумоўн?крытэрый адро?ніваць дз?нн?«благачэсн??ад «неблага-чэсных? быць лёгкай, ка?бе?асаблівы??жкасце?ей магл?карыстацца ?канкрэ?ны?выпадках. Гэты прынцы?павіненулічвац?шчасце я?мага боджэннльшай колька?ці людзей. Ал?галоўнае ?ім ?гола?су?лення. Здаецц? ту??? сфакусіраваліся розн? этычныя вучэнн??i хрысція?скае, i асветніцка? «голас сумлен??паві-не?працавац?ва унісон ?ведамі, бо бе?ix нельга прызнаць учынак маральны? Адзі?ства сумлен? i даволі глыбокіх веда??вось умов?сапраўды маральнага акта. Мараль-ны імператы?? гучыць та? «Так рабі за?сёды, ка?не было сорамн?апавядаць уся-му свет?пр?сваё дз?нн?i пр?пабуджал?ныя матывы, якія ?бе да яго накіравалі?
?? боль?моцн? чы??Кант? па?крэслены сутнасна маральныя патрабаван-ні да асоб? асабістая адкрытасць свет?я?вышэйш?прынцы?маралі (?Кант?гэта то? шт?можн?ўзвесц??агульн?мараль-ны зако?. Такі?чына? ?? я?бы ўвязв?ецца асабіста?сумленне ?карысц?(вышэйшая) чалавецтва, многіх асоб ці адно?асобы. Ту?супадаюц?добраахвотнасц?(праз пэўн? веды) i маральнасц? Таму, на яго думк? маралі трэб?вучыць ?дзяцінств? растлумачвац?су?зі маралі ?жыцця??свец? i ту?вельмі прыдатны асабісты пр?клад. Трэб??маленств?клапаціцца пр?душ? не забруджвац?я? Цікавыя ідэі выказан?? ?рукапісе «Параўнанн?псіхалогіі чалавека i жывёл», дз?ёсць вельмі ўдал? для таго часу назіранн?колькасн?якасных характарысты?псіхалагічна?сфер?розных віда?i індывіда??ро?ix. Асобна?месц??літаратурнай спадчыне ? займае яго до?тарская дысертац? па тэалогіі «Пра цу-ды? ?я?аснове даследаванне евангельскіх сведчання?пр?цуды самога Ісус?Хрыста ?тыя, шт?адбывалі? ?ім. Прааналізаваўш?розн? тыпы цуда??таго, шт?людз?лі-чаць цудамі, ? прыходзіць да выснов? шт?сапраўднае цуда заўсёд??свае?аснов?ма?дабр?i напаміна?людзя?пр?існа-ванн?Бога, накіроўваючы ix да добрых учынка? ? вінаваці?Юм?i Кант??ты? шт?яны вельмі скептычн?ставяцц?да рэ-ачьнасці цуда? «Д. Юм памы?ўся, ?пі-ша ?, ?калі гэты ўсеагульны зако?пр?чыннасці зрабіў цалкам эмпірычным...? бо гэта ўсеагульны зако?свет?i самога мы?лення. Не трэб?змешваць метафізічн?закон прычыннасц??яго эмпірычн? (част-ковыя) пр?вы, бо яны не абсалютн?, ?верагодн?. Увес?свет та?створаны на?вышэйшым Розума? шт?ёсць законы вечн?, неадменн?, i ??? законы рэал?насц?існавання рэча?i ix прычынна?су?
зі. ? крытыкаваў ты?багасловаў, якія сц?раюц?межы памі?боскім i натуральны? імкнуў? тэарэтычна абгрунтаваць тэалагіч-ну?канцэпцы?цуда. Гэтыя намаганн?сведчаць не толькі пр?су?рэчлівасць яго метаду філасофстваван?, ал?i пр?то? шт?ён йалкам знаходзіўся ?рамках захо?нехрысціянска?традыцыі, ?яго замілава?не натуральнымі навухамі i ix стваральніка-мі не выводзіл?яго за рамк?гэта?трад?цы?i не вырашала ты?парадоксаў, якія ўздзейнічалі на ?-філосафа i прычынялі яму пакуты ?жыцц?
Te.: Antykrytyka. Odpowiedz autora na recenzję jego clzjela pt. «Przyrodzone myślenia prawidła?wizerenki i roztrazasenia naukowa, t. IX, 1839. S. 131?49; 196?20.
Jlim:. Дорошеви??? Анио?Довгир??мыслител?эпох?Просвещения. Мн., 1967.
? ?Дарашэві?
Самуіл
Паэт канц?16 ?па? 17 ст. Паходзіў ?Аш?ншчыны. ?1624 выда?твор на бі?лейскія тэмы «Гісторыя пр?Сусанну», a ?1626 ?гістарычну?паэм?«Генеалогія, аб?Кароткае апісанне ?лікі?літоўскі?князё??ўчыненых ім?значны?i мужных подзвігаў» (паводл??Стрыйкоўскаг?, ?яко?апісан?бітв??татарамі за Мінс? Друц? Віцебс? падзеі ?Навагрудку, Грод-не, Полацк? Пінску, Тураве, уславі?му?насц?i гераіз?беларуск?літоўскі?воінаў. Твор?? друкаваліся ?Любчанскай др?карн?
Норбер?Вікенцьеві?/p>
Прыродазнаве? педаго?19 ст. Паходзіў ?Магілёўшчыны. Выкладаў прыродазна?чу?гісторыю ?Магілёўска?гімназіі. Адна-часова рабі?батанічн? i прыродазнаўч? назіранн? праводзі?дослед??наваколля?Магілёва. Вынікі сваё?навукова?дзейна?ці ?1855?8 друкаваў ?бюлетэні Маскоў-скаг?таварыства даследчыка?прырод?(апісаў 865 віда?кветкавы?i споравых ра?лі?. ?1862 выбран?правадзейным члена?гэтага таварыства. ?1863 пераведзен??Пе?рбур? дз?займаў? педагагічнай дзейнасц? ?1867 супрацоўніча??«Журнал?Министерства народног?просвещения? ?які?апублікава?шэра?артыкула?па пр?блемах адукацыі.
Псторы? этнограф, фалькларыс?i літа-ратуразнавец, доктар гістарычны?наву?(1905), прафесар (1902). Нарадзіў? ?? Рэ-чыца Мінска?гу? (?пе?Гомельск? вобл.) ????служачаг? Скончы?Рэчы?ка?народнае вучылішч?i Мазырску?пр?гімназію. Выключан??1-?Кіеўскай гі?назі?за ўдзе??тайных гуртка?моладз?i ха-ванн?нелегальна?літаратуры. ?1889 здаў экстэрна?экзаме?на атэста?сталасці i паступіў на гісторык?філалагічн?факуль-тэ?Кіеўскаг?універсітэта (скончы??1894). Пакінуты пр?універсітэце для падрыхтоўк?да прафесарскаг?зван?, адна?паліцыя забараніла яму педагагічную дзейнасц??межа?Кіеўскай акругі, i ён пераехаў ?Маскву, дз?ўладкаваўся на службу ?Ма?коўскі архі?Міністэрства юстыцы?(?1898), адначасова выкладаў ?гімназ?? супрацоў-ніча??Маскоўскім археалагічны?тавары?тв?(сакратар Археаграфічнай камісі? рэ-дактар прац таварыства). 3 1899 прыват-да-цэнт Маскоўскаг?універсітэта. ?1901 аб?рані?магістэрскую дысертацыю i перайшоў на кафедр?рускай гісторыі Кіеўскаг?ун?версітэт? Адначасова ?прафесарскай дзейнасцю ва універсітэце бы?дырэктарам створанага ім ?Кіев?камерцыйнага інст?тута (пазней інстытут гаспадаркі), кіраўн?ко?таварыства аматараў сацыяльны?ве-да? таварыства Нестар?летапісц?i ін? ?1920?2 выкладаў ?Харкав??інстытуц?/p>
народнай гаспадаркі i універсітэце, аднача-сова бы?старшынё?тэхнік?эканамічнага савета Народнаг?камісарыята рабоча-?-?нска?інспекцы?Украін? 3 1922 праф?са?i прарэкта?Азербайджанскага універсі-тэта, начальні?упраўлен? ?Наркамац?прамысловага гандлю АзСС? дырэктар створанага ім Сельскагаспадарчаг?i ганд-лёвага музея Азербайджана. ?1925 пера-ехаў ?Мінс?i амал?дв?гады працаваў ?БД? Інбелкульц?(старшы? гісторык?ар-хеалагічна?секцыі) i Дзяржплан?БССР. Апошнія гады яго жыцця звязаны ?Ма?квой (прафесар Ціміразеўска?сельскагас-падарчай акадэміі i Інстытут?народнай гаспадаркі імя Пляханава, старшы? гіст?рыка-эканамічна?секцыі Навукова?ас?цыяцы?ўсходазнаўства пр?ЦВ?СССР).
Навукова-літаратурную дзейнасц??-? пача?яшч??ча?вучобы ?Мазырска?пр?гімназіі (1883). Як гісторык знаходзіўся па?уплыва?эканамічнага матэрыялізм?i лібе-ральна-дэмакратычна?метадалогі? Аўта?шматлікі?грунтоўных прац па сацыяльна-эканамічна?гісторыі Беларусі i Pacii, a таксам?па гісторыі дзекабрысцкага руху, якія каштоўныя сваі?фактычны?матэры-яла? ?1880?90-я гады зрабіў важк?ўкла??Беларускую этнаграфічна-фалькларыс-тычную навуку: збіраў i выдава?фальклор, вывуча?i апісва??мейн?побы? ?ме?на?звычаёва?прав? ?сельныя абрады. ?публіцыстычных артыкула?выступаў за развіццё беларускай культуры, навукі i лі-таратуры. Распрацоўваў праграмы этнагр?фічнаг?вывучэння Беларусі. ?1889?0 выда?дв?выпуск?«Календара Паўночна-Заходняга краю? які ?явіўся своеасаблі-вы?правобраза?беларускаг?навукова-лі-таратурнаг?часопіса. Сваімі працам?i пу?лікацыямі пр?Баркулабаўск?летапі? ??-пінскага, ?Дуніна-Марцінкевіча, пр?ан?німн? твор?19 ст. прычыніў? да станаў-лення літаратуразнаўча?навукі Беларусі. Ме?цесн? су?зі ?гісторыкам? этнографа?, фалькларыстамі i пісьменнікам??Сапуновы? ?Ельскі? ?Лучына? ?Карловічам, ?Стукалічам, ?Раманавы?i ін? ?1900 сустракаўся ??Таасты? па-кіну?пр?гэта ўспаміны. ?брашур?«А?новы дзяржаўнасц?Беларусі?(1919, вы?шл?адначасова па-французску i па-?ме?ку) да?сваю інтэрпрэтацы?гісторыі Бела-русі. Яг?фунтоўна?даследаванне «Гісто-рыя Беларусі? забаронена?да выдання ?1928, выдадзен?БелЭ??1994. Архі?вучонага зберагаецц??Цэнфальным дзяржаў-ны?архіве Украін??Кіев? асобныя рука-пісы ??Архіве Геаграфічнаг?таварыства ?Санк?Пе?рбургу. Бібл?тэка ?-? (ка? 15 ты? тамо? ?1926 была набыта для Ін-бе?культа.
этнаграфіі XIX ст. ??Кі?іё?
Лі?: Даўгяла 3.1. Літаратурн? праііы доктар?рускай гісторыі ??Доўнар-Запольскаг??храналагічны?парадк?за 45 го?(1883?928) // За? аддз. гумані? наву?БА? Мн., 1929: Кн. 8. Прац?клас?гісторыі. ? 3. ??????????? Гістор? беларускай Мн., 1964. ? 201?15.
Язэп Нарцызавіч (13.10.1888?5.8.1954)
Мастак, скульпта? этнофа? археолаг. Нарадзіў? ?засценку Пунькі Глыбоцкага ?на Віцебска?вобл. Вучыўся ?Віленска?мастаика?школ?(1906?0). Заснавальнік мастацка?студыі пр?Віленска?беларуска?гімназіі. Ранн? твор??замалёўк?кр?віда?Дзісеншчын? алегарычныя жы-вапісн? карцін? Працаваў ?галіне кніж-на?фафікі, змяшчаў малюнк?i ілюстр?цы? ?1919—^20 жы??Мінску, ?1921 на радзім? Ствары?графічну?серы?«Стара-жытн? будоўля на Беларусі? партрэты по-лацкіх i смаленскіх князё?i ін? жывапі?ныя твор? ?фафічнай серы?«Дзісеншчы-на?да?паэтьгчн?вобраз паўночна?Бела-русі. ?2-?палове 1920-?? ствары??лікія фафічн? серы? прысвечаныя пераважн?старажытна?замкавай архітэктур?Белару
ci («Mip? «Навагруда??навагрудцы? «Крэва? «Ліда», «Гальшаны» i ін?). Зр?бі?некалькі партрэта?i замалёўк?па?тны??сцін жыцця i дзейнасц??Багушэві-ча. ?1940-я ? ствары?жывапісн? пало?ны ?жыцця старажытна?Полаччын? се-ры?карцін пр?жыцц?i асветніцку?дзей-насц??Скарын? Аўта?жывапісных i графічны?рабо?на касмічныя тэмы. Ма-?ва?насценныя дываны. Працаваў ?галі-не скульптуры: бюст ?Скарын? партрэ-ты-барэльеф??Машары, ?Грыневіч? ?Пачопк? маці. Запісваў фальклор i апра-цоўваў для слоўніка?народную лексік?Дзісеншчны i Піншчыны. Праводзі?архе?лагічн? даследаванні, вё?археалагічныя дзённікі «Дзісенская дагістрычн? стар?на? Аўта?науков?папу?рнай брашур?«Нябесн? бегі?(1931).
ДРУЦКІ-ПАДБЯРЭСКІ. гл. Па??рэск?Рамуальд Андрэеві?/p>