ДАЛЕЎСКІЯ

Удзельнікі вызваленчага руху на Белару-сі i ў Літве ў сярэдзіне 19 ст. i паўстання 1863—64. 3 сям'і дробнага шляхціца Дамі-ніка Д., які валодаў фальваркам Кункулка ў Лідскім павеце.

Аляксандр (24.1.1827—26.4.1862) — адзін са стваральнікаў Братняга саюза лі-тоўскай моладзі, тайнай арганізацыі на Бе­ларуси i ў Літве ў 1846—49. Напачатку саюз яднаў вучнёўскую моладзь, у 1848 у яго ўліліся рамеснікі, разначынцы, аднадвор-цы, дробная шляхта. У ідэйную праграму саюза былі ўключаны патрабаванні ліквіда-цыі ўсіх саслоўных прывілеяў, вызвалення сялян i надзелу ix зямлёю, вызвалення Рэ-чы Паспалітай з-пад прыгнёту Расійскай імперыі i абвяшчэнне яе рэспублікай. Чле­ны саюза вялі рэвалюцыйную агітацыю ў Лідзе, Навагрудку, Слоніме i інш. гарадах Беларусі, спрабавалі залучыць на свой бок салдат Бабруйскай крэпасці i Мінскага гар-нізона. На 5.4.1849 было прызначана паў-станне. Аднак 27 сакавіка пачаліся арыш-ты. Да следства прыцягнута каля 200 чала-век. Кіраўнікі i найбольш актыўныя члены саюза паўсталі перад судом i былі пакара-ны. Аляксандр быў прыгавораны да катаргі i да 1858 адбываў пакаранне ў Сібіры.

Апалонія (1841—-пасля 1915) — жонка З.Серакоўскага. За ўдзел у вызва-ленчым паўстанні 1863—64 выслана ў Ноў-гарад. 3 1867 жыла ў Варшаве, вяла грамад-скую i літаратурную дзейнасць. Аўтар успа-мінаў пра паўстанне (рукапіс зберагаецца ў гістарычным архіве Літвы).

Канстанцін (1837—27.5.1871) — удзельнік паўстання 1863—64 на Ковен-шчыне, камандаваў асобным атрадам. У баях з карнікамі паранены i эмігрыраваў у Францыю. У час Парыжскай камуны 1871 расстраляны версальцамі.

Францішак (1825—25.4.1904) — адзін са стваральнікаў (разам з братам Аляксандрам) Братняга саюза літоўскай моладзі. Паводле судовага прыгавору 10 га-доў (1850—60) быў на катаржных работах у Сібіры. Напярэдадні i ў час паўстання 1863—64 адзін з кіраўнікоў партыі «белых», член Аддзела кіраўніцтва правінцыямі Літ-вы, які быў цэнтрам кіраўніцтва паўстан-нем у Літве i на Беларусі. У чэрвені 1863 арыштаваны i асуджаны на 20 гадоў катар-гі. 3 1883 жыў у Варшаве.

Цітус (13.5.1840—11.1.1864) — удзель-нік рэвалюцыйнага студэнцкага руху ў Маскве i Пецярбургу, дзе вучыўся ва уні-версітэтах. 3 лета 1863 найбліжэйшы па-мочнік К.Каліноўскага па кіраўніцтве выз-валенчым паўстаннем на Беларусі i ў Літве. Арыштаваны i публічна расстраляны на Лукішскай плошчы ў Вільні.

ДАМАНЕЎСКІ (Даманоўскі)

Фабіян

Беларускі мысліцель-гуманіст i паэт эпохі позняга Адраджэння i барока, ідэолаг нонадарантызму (рэлігійна-філасофскі рух у Беларусі 2-й паловы 16 ст.). Бацька філо-сафа i паэта Я.Даманеўскага. Крытыкаваў Біблію, лічыў Хрыста не Богам, а простым чалавекам, адмаўляў неўміручасііь душы. У 1589 разам з С.Будным вёў дыспут з езуіта-мі ў Полацку, даказваў, што душа чалавека пасля смерці гіне разам з целам. У спрэч-цы Буднага з плябейска-сялянскімі ідэола-гамі антытрынітарызму пра свецкую ўладу падтрымліваў пункт погляду Буднага. Аўтар верша на польскай мове «Эпіграма на герб Лясот», надрукаванага ў кнізе С.Буднага «Пра свецкую ўладу» (1583). У творы вы-казваў думку, што ўлада ў сваіх учынках павінна кіравацца розумам i маральнымі дабрачыннасцямі.

Літ.: Подокшйн С.А. Скорина и Буд-ный: Очерки филос. взглядов. Мн., 1974. С 121—122.

ДАМАНЕЎСКІ (Даманоўскі)

Язэп (2-я палова 16 ст. — 1-я палова 17 ст.)

Філосаф-мараліст i паэт-гуманіст. Сын Ф.Даманеўскага. Як сацыніянін, ён разам з Янам Ліцыніем Намыслоўскім удзельнічаў 25.1.1594 у Навагрудку ў дыспуце з езуітам М.Сміглецкім. 3 пазіцый наміналізму ад-маўляў існаванне Хрыста. У канцы 1590-х гадоў схіляўся да атэізму, за што ў 1600 выключаны з сацыніянскай абшчыны. Пі-саў на польскай i лацінскай мовах. На пра-цягу 1620—23 надрукаваў у Любчы свае маральна-павучальныя вершаваныя творы: «Жыццё сельскае i гарадское», «Перасця-рога i заахвочванне тым, хто многа гаво-рыць i думае, але нічога не робіць», «Суця-шэнне тым, каму мужы перашкаджаюць паводзіць сябе з годнасцю», «Некаторыя эмблемы», «Афарызмы Саламона ў паэтыч-ным выкладанні». У ix адлюстраваны філа-софска-этычныя погляды Д. i творчы метад

у духу эстэтыкі барока. Тэарэтычнай асно-вай яго этыкі, як i светапогляду ў цэлым, з'яўляецца сінтэз рэлігійна-філасофскага вучэння кальвінізму аб божай наканаванас-ці з сацыніянскай рэнесансава-гуманістыч-най канцэпцыяй маральнай свабоды чала-века. Паводле Д., светам i чалавечым лесам кіруе Бог, таму чалавек робіць у жыцці не так, як яму хочацца, а як яму дыктуе божая неабходнасць, ці «няволя». Аднак, лічыў ён, памыляецца той, хто ўсё ўскладае на Бога, бо фартуна спрыяе толькі дзейнаму чалавеку. У этыцы Д. працавітасць — га-лоўная сацыяльна-маральная дабрачын-насць чалавека, асноўная ўмова шчаслівага жыцця, крыніца багацця; таго, хто не пра-цуе, нельга назваць дабрадзейным, пустая летуценнасць, гультайства робяць жыццё нешчаслівым. Высокі маральны статус пра-цавітасці Д. абгрунтоўваў прыкладамі з Бібліі і грамадзянскай гісторыі і сцвярджаў, што тыя цары i дзяржаўныя дзеячы, якія любілі i паважалі працу, былі не толькі мудрымі кіраўнікамі, але добрымі i бераж-лівымі гаспадарамі. Імкнучыся вывесці шляхту ca стану маральнага i саиыяльнага заняпаду, ён асуджаў яе паразітызм і сцвярджаў, што праца не можа зневажаць шляхецкую годнасць. Дармаедству i мар-натраўству феадальнага саслоўя Д. проці-пастаўляў працавітасць і беражлівасць ся-лян, гарадскіх рамеснікаў i гандляроў. Най-больш прыдатнай сферай прыкладання сіл i здольнасцей шляхецкага саслоўя Д. лічыў сельскую гаспадарку. Вясковае жыццё ён ідэшіізаваў як увасабленне «натуральнага стану» чалавека, гарадское ж трактаваў як «супрацьнатуральнае», чужое прыродзе ча­лавека, як крыніцу амаральнага пачатку, зла, якое садзейнічала разбэшчванню чала-вечай асобы, дэфармацыі яго першапачат-ковай прыроды. Каларытна апісваў жыццё беларускіх гарадоў пач. 17 ст., выкарыстоў-ваючы канкрэтна-гістарычныя бытавыя дэ-талі, фальклор, народны гумар. Услед за Ф.Скарынам, СБудным, А.Воланам i іншы-мі айчыннымі гуманістамі Д. падпарадкоў-ваў індывідуальныя інтарэсы чалавека інта-рэсам агульнага дабра.

Літ:. Падокшын С.А. Філасофская дум­ка эпохі Адраджэння ў Беларусі: Ад Францыска Скарыны да Сімяона Полацкага. Мн., 1990. С 144—148.