ДАКУЧАЕЎ
ДАДЭРКА
Якаў Ігнацій (1751—24.12.1829)
Першы мінскі рымска-каталіцкі епіскап. Нарадзіўся на Валыні. Сваё служэнне па-чау у езуітаў, потым доўгі час служыў у Вільні настаўнікам семінарыі, прыходскім святаром, прафесарам права ў акадэміі. 3 1792 займаў пасаду епіскапа-суфрагана; 28.4.1798 прызначаны мінскім епіскапам. У 1810 заснаваў у Мінску Таварыства дабра-чыннасці, распачаў будаўніцтва дома для бяздомных, сірот, жабракоў i невылечных хворых. У 1812 прыняў удзел ва ўрачыстым адкрыцці Полацкай езуіцкай акадэміі. Прыхільнасць Д. на Напалеона I у час вай-ны 1812, прадузятасць у адносінах да пра-васлаўнай царквы выклікалі гнеў Аляксан-дра I, які перадаў Д. на суд мітрапаліта СІ.Богуш-Сестранцэвіча. 16.5.1816 Д. быў пазбаўлены пасады i адпраўлены з Мінска на Валынь пад нагляд луцкага біскупа.
Васіль Васілевіч (1.3.1846—8.11.1903)
Вучоны-прыродазнавец, заснавальнік на-вуковага глебазнаўства, педагог. Нара-дзіўся ў с Мілюкова (цяпер Сычоўскі р-н) на Смаленшчыне. Скончыў аддзяленне прыродазнаўчых навук Пецярбургскага уні-версітэта (1871). 3 1872 хавальнік геалагічнага кабінета універсітэта. У гэтым жа го-дзе выбраны правадзейным членам Пецярбургскага таварыства даследчыкаў прыро-ды, у 1873 —мінералагічнага таварыства. 3 1874 ён чытаў лекцыі ў Інстытуце цывіль-ных інжынераў. У 1880 як дацэнт, потым (з 1883) прафесар Пецярбургскага універсітэ-та чытаў курс лекцый па мінералогіі i крышталаграфіі. Вывучаў адклады i будову рачных далін басейна верхняй Волгі, вяр-хоўяў Дняпра i Заходняй Дзвіны. Вынікі гэтых даследаванняў абагульніў у магістэр-скай дысертацыі «Спосабы ўтварэння рачных далін Еўрапейскай Расіі» (1878, Спб), зрабіў выснову пра паслядоўную змену эразійных цыклаў i ўзроставых стадый рэльефу. Манаграфія «Рускі чарназём» (абаронена ў 1883 як доктарская дысерта-цыя) прынесла Д. сусветную славу i лічыц-ца асновай генетычнага глебазнаўства. У гэтай працы Д. упершыню вызначыў глебу як асаблівае прыродазнаўча-гістарычнае цела, якое ўтвараецца пры ўзаемадзеянні фактараў глебаўтварэння (мацярынскай пароды, клімату, расліннасці i жывёл, рэльефу i ге&тагічнага ўзросту краіны), выказаў неабходнасць вывучаць глебы, ix генезіс i ўласцівасці, кіраваць ix урадлівасцю ў не-парыўнай сувязі з гэтымі фактарамі, а так-сама ўлічваць уплыў на ўрадлівасць глебы гаспадарчай дзейнасці чалавека. У 1882— 86 пад яго кіраўніцтвам праведзены дасле-даванні ў Ніжагародскай губ. для ацэнкі якасці зямельных угоддзяў. У выніку апуб-лікаваны «Матэрыялы да ацэнкі зямель Ні-жагародскай губерні» (вып. 1—14, 1884— 86), складзены глебавыя i геалагічныя карты. Д. упершыню прапанаваў прыродазнаў-ча-гістарычны метад банітавання глеб, што
мае важнае значэнне i ў сучасных приёмах якаснай ацэнкі зямель і зямельнага кадастра. У 1886 Д. прапанаваў навуковую класі-фікацыю глеб, заснаваную на генетычным прынцыпе. Даследуючы ў 1888—94 глебы, расліннасць і геалагічныя ўмовы ў Палтаў-скай губ., Д. зрабіў шэраг важных вывадаў пра заканамернасць генезісу глеб. У 1889 на Сусветнай выстаўцы ў Парыжы яго ка-лекцыя глеб i навуковыя працы адзначаны залатым медалём.
У кнізе «Нашы стэпы раней i цяпер» (1892) Д. прапанаваў план барацьбы з засухам! i комплекс мер уздзеяння на прыроду стэпавай зоны. Ён настойваў на неабход-насці распрацаваць комплекс агранамічных i лесамеліярацыйных мерапрыемстваў, якія б адпавядалі асаблівасцям кожнай зоны. У Новаалександрыйскім інстытуце сельскай гаспадаркі i лесаводства, калі быў дырэкта-рам, ён заснаваў (1855) першую ў Расіі кафедру глебазнаўства, правёў карэнную рэ-арганізацыю выкладання i праграмы інсты-тута, на узор якога была рэарганізавана вы-шэйшая сельскагаспадарчая адукацыя ў Ра-сіі. Яго вучэнне пра шыротныя (гарызан-тальныя) i вертыкальныя «прыродазнаўча-гістарычныя зоны» стала галоўным зместам навуковай школы ў фізічнай геаграфіі ў Ра-сіі. Д. стварыў вучэнне пра эвалюцыю глеб, разумеючы пад гэтым глебаўтваральныя працэсы «як вечна зменныя функцыі» прыродных фактараў.
Аблічча Зямлі Д. разглядаў у яго непа-рыўным развіцці, устанаўліваючы ўнутра-ныя сувязі паміж асобнымі з'явамі жывой i нежывой прыроды, звязваючы свае дасле-даванні з патрэбамі сельскай гаспадаркі. Яго ідэі зрабілі ўплыў на развіішё лесазнаў-ства, меліярацыі, гідрагеалогіі, дынамічнай геалогіі i інш. навук.
Те:. Место и роль современного почвоведения в науке и жизни. СПб., 1899; Учение о зонах природы. М., 1948; Избр. соч. Т. 1—3. М, 1948—49; Соч. Т. 1—9. М.; Л., 1949—61.
Jlim.: П о л ы н о в Б.Б., Крупеников И.А., Крупеников Л.А. В.В.Докучаев:
Очерк жизни и творчества. М., 1956; Герасимов И.П. Великий русский ученый В.В.Докучаев: (К 125-летию со дня рождения) // Почвоведение. 1971. № 8. С.С.Собалеу.