АН ЦЫПА
АНЦУТА
АНІСІФАР
АНІМЕЛЕ
Мікалай
Беларускі этнограф сярэдзіны 19 ст. Вольнаадпушчаны селянін Віцебскай губ. Сабраныя ім матэрыялы па праграме Рускага геаграфічнага таварыства склалі большую частку працы «Побыт беларускіх сялян» (Этнографический сборник. Спб., 1854. Вып. 2). Пераважнае месца ў ёй займаюць матэрыялы пра духоўную культуру: абрады i звычаі сямейнага (хрэсьбіны, вяселле, хаўтуры) i фамадскага (катяндарныя святы i абрады, талака) жыцця сялян Віцебскай губ. Найбольш падрабязна ім апі-
саны парадак узяцця шлюбу i вясельныя абрады. Прыведзены i звесткі пра жыллё.
хатняе начынне, гаспадарчыя будынкі, адзенне, стравы. прылады працы селяніна.
Пры апісанні сямейных абрадаў i вытворчых заняткаў паакрэсліваў сацыяльную i
маёмасную дыферэниыяцыю сялянства напярэдадні адмены прыгоннага права. Прыхільна ставіўся да селяніна, высока ацэньваў яго працавітасйь. маральныя i творчыя
якасці. У працы змешчаны таксама прымаўкі. песні, паданні. В.К.Бандарчык.
(?—1592 ці 1594)
Мітрапатіт кіеўскі, гатіцкі i ўсяе Русі ў 1579—£9. Сапраўднае прозвішча Дзевачка. Правіў праваслаўнай иарквой у Вялікім княстве Літоўскім, у т.л. i на Беларусі, у перыяд цяжкага ўнутранага крызісу, насту-пу каталіцызму, пратэстантаў i прыхільні-каў царкоўнай уніі. Пасля 1568 —архіман-дрыт Лаўрышаўскага манастыра. У 1579 аб-раны мітрапаіітам i жыў пераважна ў Но-вагародку (Навагрудку). 3 імем А. звязана выданне ў Віленскай друкарні Мамонічаў «Службоўніка» (1583). Ад караля Рэчы Паспалітай Стафана Баторыя атрымаў у пажыццёвае валоданне i кіраванне Віленскі Святатроіцкі манастыр, у 1584 — права зацвердзіць пры манастыры праваслаўнае брацтва, у 1585 — пацвярджэнне прывілея Жыгімонта I Старога аб незалежнай юрыс-дыкйыі праваслаўнай царквы, а ў 1586 — дазвол адзначаць праваслаўныя царкоўныя святы паводле юліянскага календара. Па яго хадайніцтве кароль Рэчы Паспаіітай Жыгімонт III Ваза забараніў у 1589 пасля смерці духоўнай асобы аддаваць яе маё-масць свецкім уладам, i спадчыну стаіі пе-радаваць пераемніку пасады. У ліпені 1589.
канстанцінопадьскім патрыярхам A. скінуты, a мітрапалітам прызначаны прыхільнік царкоўнай уніі М.Рагоза. У 1590 А. адмовіўся ад правоў на Святатроіцкі манастыр, але застаўся архімандрытам Лаўрышаўскага манастыра, дзе i памёр. М.В.Мікалаеў.
Ежы Казімір (?—1737)
Каталіцкі палеміст на Беларусі i ў Літве. Займаў пасады віленскага біскупа-суфрага-на, рэферэндарыя Вялікага княства Літоў-скага. У 1719 выдаў у Вільні кнігу «Поўнае права каталіцкай рэлігіі ў Польскім Кара-леўстве i Вялікім княстве Літоўскім...» (не-каторыя даследчыкі лічаць сааўтарам езуіта С.Сакульскага). У гэтым творы А. абвяргаў законнасць тых рашэнняў соймаў Рэчы Паспалітай, якія ў перыяд уздыму рэфар-мацыйнага руху абвяшчалі верацярпімасйь i пацвярджалі розныя правы дысідэнтаў. Спасылаючыся на Біблію, папскія булы i соймавыя пастановы 17 ст., ён імкнуўся даказаць, што праваслаўныя i пратэстанты паводле боскага, царкоўнага, цывільнага i палітычнага права з'яўляюцца ерэтыкамі i таму павінны быць пазбаўлены ўсіх цы-вільных i палітычных правоў. Сялянскія i казацкія паўстанні, змовы i падпалы ён лі-чыў справай рук дысідэнтаў. Свой твор А. заканчваў заклікам да караля, сената i шляхты весці свяшчэнную барацьбу з дысі-дэнтамі. Творы A. i іншых каталііжіх пале-містаў тэарэтычна абгрунтоўвалі гвалтоўнае насаджэнне каталіцызму, пацвярджалі на-цыянальны i рэлігійны ўпіск у Рэчы Пас-палітай.
Літ.: Очерки истории философской и социологической мысли Белоруссии (до 1917 г.). Мн., 1973. С. 148—149.
(Анцыпа-Чыкунскі) Ільдафонс Дзяменцьевіч (1815 ? —6.6.1863)
Удзельнік рэвалюцыйнага руху на Бела-русі i ў Польшчы. Нарадзіўся ў в. Мілавань каля Гродна. Вучыўся ў Слонімскім павя-товым вучылішчы. Удзельнічаў у паўстанні 1830—31. У эміграцыі (Францыя) быў членам Польскага дэмакратычнага таварыства, выступаў у друку па пытаннях арганізацыі новага ўзброенага паўстання. У час паў-стання 1848 камандаваў сялянскім атрадам на Пазнаншчыне. У 1859 вярнуўся ў Расію
i жыў пад наглядам паліцыі ў маёнтку брата (Быхаўскі пав. Магілёўскай губ.). 24.4.1863 узначаліў паўстанцкі атрад у Бы-хаўскім пав. Паўстанцы фамілі валасныя канцылярыі, ссякалі тэлефафныя слупы, палілі масты і, як сказана ў заключэнні па-лявога аўдытарыяту, «абвяшчалі вызвален-не сялян ад усіх павіннасцей, бясплатнае карыстанне памешчыцкай зямлёй, свабоду i роўнасць». 28.4.1863 яго атрад быў разбі-ты. А. схапілі i па прыгаворы ваеннага суда расстралялі ў Магілёве.
Літ:. В.[Ратч]. Очерки мятежного движения в
Могилёвской губернии в 1863 г. Вильна, 1865;
Восстание в Литве и Белоруссии 1863—1864 гг.
М., 1965 (Восстание 1863 года. Материалы и до
кументы). Г.В.Кісялёў.