ЭКАНАМІЧНАЕ РАЗВІЦЦЁ БССР У ДРУГОЙ ПАЛОВЕ 50 — ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ 80-х гг.
Версія 2
3 сярэдзіны 50-х гг. у свеце разгарнулася навукова-тэхнічная рэвалюцыя, якая адкрыла магчымасці комплекснай аўтаматызацыі вытворчасці, выкарыстання ЭВМ, новых крыніц энергіі, матэрыялаў і інш. Гэта не магло пе закрануць і эканоміку СССР, а разам з тым і БССР. Пераважнае развіццё атрымалі галіны прамысловасці, якія вызначалі тэхнічны прагрэс, — прыборабудавапне, радыётэхнічная, хімічная, нафтахімічпая, энергетыка.
У канцы 50-х гг. адбыліся перамены ў кіраўніцтве гаспадаркай, у 1958 г. быў створаны Савет народнай гаспадаркі БССР (Саўнаргас). Саўнаргасы садзейнічалі лепшаму выкарыстанню мясцовых рэсурсаў, узмацненню спецыялізацыі і г.д. Аднак з 1962 г. назіралася зніжэнне ўсіх паказчыкаў прамысловай вытворчасці. Саўнаргасы не змаглі змяніць становішча, у 1965 г. адбылося вяртанне ад Саўнаргасаў да міністэрстваў. Прычынай зніжэння паказчыкаў было вычарпанне экстэнсіўных шляхоў развіцця.
За 1956 — 1965 гг. у рэспубліцы было ўведзена ў строй звыш 450 буйных прадпрыемстваў — БелАЗ у Жодзіне, Салігорскі калійны камбінат, Магілёўскі метдлургічны камбінат, Полацкі нафтапераапрацоўчы камбінат. У Беларусі з'явіўся новы від транспарту — трубаправодны.
Такім чынам, развіццё прамысловасці Бсларусі характарызавалася спробамі яе пераходу да навукова-індустрыяльнага тыпу на аснове ўвядзення комплекснай механізацыі і аўтаматызацыі, якія, аднак, значнага распаўсюджвання не атрымалі.
Пашыралася матэрыяльна-тэхнічнае забеспячэпне калгасаў і саўгасаў, а з 1958 г. у выніку ліквідацыі МТС яны самі сталі валодаць тэхнікай. Толькі з-за паспешлівасці ў рэарганізацыі МТС большасць калгасаў, не маючы магчымасці выкупіць адразу ўсю тэхніку МТС, вымушана была пазычаць грошы ў дзяржавы. Прымаліся меры па арганізацыйным умацаванні калгасаў, ажыўленні дэмакратычных пачаткаў у іх дзейнасці. Уводзілася абавязковая грашовая аплата працы сялянства, зменшыліся падаткі. 3 1956 г. калгаснікам сталі назначаць пенсіі па старасці і інваліднасці. Важным было і тое, што сяляне атрымалі пашпарты і сталі адчуваць сябе болыш паўнапраўнымі грамадзянамі краіны. У выніку сельская гаспадарка рэспублікі пачала выходзіць з пасляваеннага крызіснага стану, што знайшло сваё адлюстраванне ў росце яе вытворчасці. У 1960 г. у параўнанні з 1953 г. збор збожжа павялічыўся ў 2 разы, бульбы — у 1,3 раза, амаль што падвоілася вытворчасць прадуктаў жывёлагадоўлі. Значна палепшылася забеспячэнне насельніцтва харчовымі таварамі.
Шырокі размах набыла меліярацыя — асушэнне забалочаных зямель і ў сувязі з гэтым павелічэнне пасяўных плошчаў. Але ў вьніку парушэння тэхналогіі гэтыя вельмі неабходныя для Беларускага Палесся мерапрыемствы ператваралі ў шэрагу раёнаў балоты ў крыніцы вялізных пыльных бур, якіх раней тут ніколі не было.
БССР стала ўдзельніцай яшчэ аднаго эканамічнага мерапрыемства, якое праводзілася ў гады дзейнасці М.С.Хрушчова. Моладзь рэспублікі прыняла ўдзел у асваенні цалінных зямель. На асваенне цаліны па пуцёўках камсамола выехала каля 60 тыс. юнакоў і дзяўчат.
Аднак пад'ём у сельскай гаспадарцы аказаўся нядоўгім. У сярэдзіне 60-х гг. тэмпы яе росту замарудзіліся. Надзеі і заклікі кіраўніцтва дагнаць і перагнаць ЗША ў галіне сельскай гаспадаркі аказаліся нязбыўнымі. Так рэагавала сельская гаспадарка на камандныя, валюнтарысцкія метады кіравання ёю з боку партыйна-дзяржаўнай улады. (Валюнтарызм (лац. voluntas — воля) — палітычны кірунак, пры якім воля кіруючай асобы лічыцца вызначальнай асновай грамадскага развіцця.) '
Агульная колькасць насельніцтва к 1965 г. павялічылася да 8,5 млн чалавек, што адбылося як за кошт натуральнага прыросту, так і ў выніку перасялення з іншых рэспублік. Міграцыя насельніцтва ў пасляваенныя гады была даволі інтэнсіўнай. Прыток адбываўся ў сувязі з увядзеннем у строй дзеючых сотняў новых прадпрыемстваў, што выклікала патрэбнасць у рабочай сіле. У вёсцы змяншалася колькасць насельніцтва.
Палепшыліся жыллёвыя ўмовы насельніцтва. 3 1956 па 1965 г. 3 млн чалавек атрымалі жыллё. Увогуле патрэбна адзначыць, што гады хрушчоўскай "адлігі" былі адносна спрыяльнымі ў сацыльным развіцці рэспублікі.
• Эканамічная рэформа 60-х гг. Цэнтралізаваная планавая эканоміка скоўвала тэхнічны прагрэс, не спрыяла росту творчай актыўнасці, параджала масавае ўтрыманства. У сувязі з гэтым была зроблена адна з самых рашучых у пасляваенныя гады спроб радыкальных змен у эканоміцы на аснове рэформы. Правядзенне яе пачалося ў 1965 г., калі кіраўніком СССР стаў Л.І.Брэжнеў, а ў БССР — П.М.Машэраў. Аўтарам рэформы з'яўляўся старшыня ўрада СССР A.M.Касыгін (яго намеснікам быў беларус К.Т.Мазураў).
Задачы рэформы:
ліквідаваць недахопы сацыялістычнай эканомікі,
уключыць у дзеянне гаспадарча-разліковыя і таварна-грашовыя механізмы, пашырыць гаспадарчую самастойнасць прадпрыемстваў.
Сутпасцъ рэформы заключалася ў наступным:
скарачэнне планавых паказчыкаў, што даводзіліся да прадпрыемства;
стварэнне на прадпрыемствах фондаў матарыяльнага стымулявання;
увядзенне трывалай платы за выкарыстоўваемыя прдапрыемствамі вытворчыя фонды;
фінансаванне прамысловага будаўніцтва праз крэдыт, а не шляхам выдачы незваротных датацыіі;
абавязковае ўзгадненне з прадпрыемствамі змяненняў у планах і г.д.
Распрацоўка і правядзенне ў жыццё рэформы ажыццяўлялася зверху, таму ніякіх мясцовых асаблівасцеій яна не прадугледжвала.
Вынікі рэформы:
1. Уздым прамысловай вытворчасці ў другой палове 6O - пачатку 70-х гг.
2. Будаўніцтва 140 буйных прадпрыемстваў (Гродзенскі і Гомельскі хімкамбінаты, Магілёўскі камбінат сінтэтычнага валакна, Бабруйскі шынны камбінат, Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод і інш.).
3. Выпуск новых прамысловых вырабаў: электронна-вылічальных машын, асабліва дакладных станкоў, прыбораў.
Нягледзячы на высокія паказчыкі колькаснага росту прамысловай вытворчасці, паралельна ішлі і ўзмацняліся негатыўныя з'явы, якія сведчылі, што эканамічная рэформа 1965 г. не дала жаданых вынікаў. Працягвалася адставанне тэмпаў навукова-тэхнічнага прагрэсу і ўкаранення ў вытворчасць дасягненняў навукі і тэхнікі. Гэта стрымлівала пераход прамысловасці з экстэнсіўнага на інтэнсіўны шлях развіцця.
Адбывалася падзенне якаснага ўзроўню многіх вырабаў, павялічвалася іх адставанне ад сусветных стандартаў, трацілася канкурэнтаздольнасць на сусветным рынку. Рабіліся спробы дабіцца павышэння эфектыўнасці вытворчасці і якасці выпускаемай прадукцыі, аднак ужо не ў рамках эканамічнай рэформы, а на аснове ўзмацнення адміністрацыйна-партыйнага ўздзеяння на эканоміку. Як і раней, упор рабіўся на забеспячэнне росту вытворчасці за кошт увядзення ў строй новых прадпрыемстваў, тады як праблемы тэхнічнай рэканструкцыі дзеючых вырашаліся ў вельмі абмежаваных маштабах.
У 70-я-гг. пашырылася выкарыстанне станкоў лікавым праграмным кіраваннем, станкоў-аўтаматаў. Прыпцыпова новым панрамкам у аўтама тызацыі вытворчасці з'явілася робататэхпіка. У сярэдзіне 80-х гг. прамысловыя робаты выкарыстоўваліся на Мінскім трактарным заводзе, заводзе "Тэрмапласт" і інш.
Галоўным вынікам развіцця прамысловасці з'явілася стварэнне ў Беларусі буйнога тэрытарыяльна-галіновага прамысловага комплексу. Індустрыяльны воблік рэспублікі пачалі вызначаць магутная энергетыка, машына- і прыборабудаванне, хімічная і нафтахімічная прамысловасць, электроніка і радыёэлектроніка, вытворчасць мінералыных угнаенняў, сінтэтычных валокнаў. Паказчыкам эфектыўнасці тэхнічнага прагрэсу быў рост прадук цыйнасці працы. Ён нарастаў аж да сярэдзіны 70-х гг., аднак у наступныя гады тэмпы яго затармазіліся, якасць вырабаў перастала адпавядаць сусветным стандартам.
Прычынамі гэтага з'яўляюцца:
1) абвастрэнне супярэчнасцей паміж патрабаваннем свабоднага развіцця эканомікі на базе рыначных адносін і панаваннем дзяржаўнага цэнтралізаванага кіраўніцтва ёю;
2) апераджальпыя тэмпы развіцця групы "А' (сродкі вытворчасці) у параўнанні з групай "Б"(прадметы спажывання), у сувязі з чым першая расла даволі хуткімі тэмпамі, а патрабаванні ў спажывецкіх таварах задавальняліся ўсё горш;
3) прамысловае будаўніцтва ў рэспубліцы ажыццяўлялася ў адпаведпасці з планамі, якія распрацоўваліся ў Маскве. У іх не ўлічваліся патрэбнасці фарміравання рэгіянальнага прамысловага комплексу ў рамках асобных рэспублік. Таму, калі Беларусь набыла дзяржаўны суверэнітэт, яна атрымала не сваю самастойную прамысловасць, а механічна адрэзаны "кусок" саюзнай.