РАТОНДУС
(М я л е ц к i Аўгусцін ?—1582)
Прававед, грамадскі і дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага сярэдзіны 16 ст. Звесткі пра час i месца нараджэння не захаваліся. Існуе некалькі версій адносна яго паходжання: 1) паляк з Кракава, але служыў у Вялікім княстве Літоўскім; 2) італьянец з Авеліна; 3) ліцвін (беларус) з Вільні або з мястэчка Вялюны. Вядомы толькі асобныя факты з яго біяграфіі, у ас-ноўным яго літаратурная i дзяржаўная дзейнасць. У 1536 ён займаў пасаду вілен-скага войта. У 1538 упамінаецца ў ліку сту-дэнтаў Вітэнбергскага універсітэта, a ў 1542 — як доктар «обоего» (кананічнага i свецкага) права. Пры вялікім князі Жыгі-монце I Старым ён займаў пасаду сакрата-ра, якая, як i праца ў каралеўскай канцы-лярыі, патрабавала добрай адукацыі i дас-каналага ведання лацінскай мовы. У перы-яд росквіту класічнай латыні Р., адзін з найлепшых знаўцаў i стылістаў, стварыў выдатныя ўзоры літаратурнай мовы. Літа-ратурную каштоўнасць маюць яго працы i перапіска. У лістах да Гозія i Пратасевіча ён выступае як перакананы католік. Аднак у 1572 да яго звярнуўся вядомы прыхільнік Рэфармацыі, ідэолаг кальвінізму А.Волан з просьбай адрэдагаваць трактат i выказаць сваё меркаванне. Р. згадзіўся, хоць зноў пацвердзіў сваю прыналежнасць да ката-ліцкай царквы. У разнавер'і ён бачыў не-бяспеку для дзяржаўнасці Вялікага княства Літоўскага i Рэчы Паспалітай. Такім чы-нам, прыхільнасць Р. да каталіцызму — не столькі выбар веравызнання, колькі ацэнка правазнаўцам i дзяржавазнаўцам ролі царквы ў дзяржаве таго часу. 3 гэтых пазіцый ён спрабаваў уплываць на Жыгімонта II Аўгуста i М.РадзівЬга Чорнага.
Зыходзячы з палітычных пазіцый Р., яго адносін да царквы, ведання кананічнага і рымскага права, А.Брукнер i Г.Каржанеўскі прыпісвалі яму 2 ананімныя творы пале-мічнага характару: «Размову паляка з ліцві-нам» (1564) i «Думку аб выбранні новага караля» (1573). Але І.І.Лапо i іншыя дас-ледчыкі лічаць гэтыя творы калектыўнай працай, a супадзенні з палітычнай пазіцы-яй Р. могуць сведчыць толькі пра яго сааў-тарства.
Як вучоны-юрыст Р. зарэкамендаваў ся-бе, калі быў віленскім войтам. Сваю добрую юрыдычную падрыхтоўку i судовы во-пыт ён спалучаў з адміністрацыйнай прак-тыкай. Займаўся сістэматызацыяй магдэ-бургскага права, у 1552 апрацаваў вількер (Збор прававых актаў) г. Вільня. Гэта уні-кальная праца, якая патрабавала добрай юрыдычнай падрыхтоўкі, ведаў судовай практыкі i мясцовых звычаяў, — з'ява ў гісторыі Вялікага княства Літоўскага. Удзел Р. ў рабоце дзвюх статутных камісій сведчыць, што ён — адзін з аўтараў канцэпцыі дзяржаўнай незалежнасці Вялікага княства Літоўскага, абарону якой абгрунтаваў у но-вай сістэме права i законе. Высокая тэарэ-тычная падрыхтоўка членаў камісіі відаць у агульнай сістэме Статута 1566, у справе ка-дыфікацыі заканадаўства, у паслядоўнасці раздзелаў і артыкулаў. Члены камісіі ўдас-каналілі i адрэгулявалі шэраг новых прын-цыпаў праваадносін, кампетэнцыі судовых органаў i судоў (земскага, гродскага, падкаморскага, павятовага), зрабілі якас-ныя змены ў працэсуальным i матэрыяль-ным праве. Добра знаёмыя з вучэннем аб законе i дзяржаве Арыстоцеля i Цыцэрона, яны дакладна акрэслілі канцэпцыю закон-насці, якая мела пераважнае значэнне для стабільнасці i гарманічнасці грамадства i дзяржавы. Складальнікі Статута здолелі ўзняць закон на ўзровень тагачаснай еўра-пейскай думкі. У рабоце над праектамі Статутаў Вялікага княства Літоўскага 1566 i 1588 Р. у поўнай меры выкарыстаў свае веды i вопыт. Мяркуецца, што пераклад Статута Вялікага княства Літоўскага 1566 на лацінскую мову для Стафана Баторыя так-сама зроблены Р. Такая думка пацвярджа-ецца не толькі тым, што ён быў сакратаром С.Баторыя i складальнікам Статута, добрым лаціністам i юрыстам, a i самой пазі-цыяй Р. адносна таго, што мовай закана-даўства павінна быць менавіта лацінская мова. Р. быў перакананы прыхільнік агульнай юрыдычнай тэрміналогіі (на лацінскай
мове), выкарыстання рымскага права як дапаможнага. Ba ўводзінах да Статута аўтар
вельмі адкрыта выразіў нацыянальную свядомасць шляхецкага руху Вялікага княства Літоўскага, г. зн., што аўтарам быў «тутэйшы абывацель» Вялікага княства Літоўскага Сваёй літаратурнай, навуковай i практычнай дзейнасцю Р, зрабіў значны уклад у развіццё культуры, гісторыі i навукі Вялікага княства Літоўскага. Г.В.Дзербіна.