КУЛЖЫНСКІ
КУЛЕША
КУЛАКОЎСКІ
Ігнат Рыгоравіч (1800—1870)
Беларускі фамадскі дзеяч, педагог. На-радзіўся ў в. Янаўшчына на Гродзеншчыне ў сям'і незаможнага беларускага шляхціца. Скончыў Свіслацкую гімназію ў пач. 1820-х гадоў. Вышэйшую адукацыю атрымаў у Варшаўскім універсітэце. У 1830-я гады займаў розныя пасады ў Гродзенскай гу-бернскай адміністрацыі, нейкі час служыў у Гродзенскай дырэкцыі народных вучылі-шчаў, быў ганаровым наглядальнікам ву-чылішчаў Гродзенскага пав. К. прьшягнуу да сябе ўвагу вышэйшых урадавых i наву-ковых колаў сваім пісьмом у Дэпартамент народнай асветы пра выкладанне гісторыі краю ў вучылішчах Беларусі i стварэнне спецыяльных падручнікаў для беларускага юнацтва. Ён з горыччу нагадваў пра тое, як цяжка складваўся гістарычны лес беларускага народа на працягу стагоддзяў у выніку настойлівых акаталічвання, дэнацыяналізацыі i паланізацыі. К. прапаноўваў карэн-ным чынам змяніць змест выкладання гіс-торыі, літаратуры i мовы ў школах Белару-сі, увесці «яснае, сістэматычнае выкладанне ў вучылішчах гісторыі Заходніх губерняў пад выключнай назвай «Псторыя краю, выкладанне мовы i літаратуры славянскай». На думку К., падручнікі па гэтых прабле-мах павінны знаёміць вучняў з уласнай гіс-торыяй беларусаў, на прыкладах тлумачыць ім падабенства говараў і звычаяў, гістарыч-ную ўзаемасувязь з інш. славянскімі народам!. Вялікае выхаваўчае i пазнавальнае значэнне К. надаваў вывучэнню старажыт-най мовы i літаратуры, якія ён разглядаў як сродак для аднаўлення ўласнай гісторыі Беларусі, вывучэння i развіцця мовы i літа-ратуры беларусаў. У будучым К. бачыў не-абходнасць вывучэння ў школах беларус-кай мовы, a таксама выданне для краю пе-рыядычнага літаратурнага органа на мове народа. Адначасова з пазначаным пісьмом ён перадаў у дэпартамент падрабязны пра-ект рэарганізаідыі жаночай адукацыі на Бе-ларусі, лічыў, што існуючая на той час сіс-тэма не толькі не адпавядае сваім мэтам, але i шкодная. Хоць прапанаваны ім пра-ект быў крокам наперад у галіне жаночай адукацыі ў Расіі, улады пакінулі яго без увагі.
Ян Алаізій (18.6.1660—13.1.1706)
Каталіцкі рэлігійны дзеяч, пісьменнік-палеміст. Нарадзіўся на Палессі. Скончыў Віленскую акадэмію (1690). Быў нейкі час
місіянерам у Маскве. Аўтар твора «Вера праваслаўная...» (Вільня, 1704), у якім пра-сачыў гісторыю праваслаўнай царквы да канца 17 ст. Ён сцвярджаў, што пры князю Уладзіміру «Русь прыняла рымска-каталіц-кую веру» i першыя кіеўскія мітрапаліты не былі ў схізме (царкоўным расколе). Аднак пазней Русь апынулася ўцягнутай у схізму. Адна яс частка была спустошана татарамі, а другая падпарадкавана язычніцкай Літве. Падкопамі схізматыкаў-раскольнікаў тлу-мачыў К. паўстанне ў Віцебску 1623, а так-сама антыфеадальную i нацыянальна-выз-валенчую вайну ўкраінскага i беларускага народаў. Крытыка «страшэнных памылак схізматыкаў» i ўзвелічэнне «праўдзівай рымска-каталіцкай царквы» суправаджаліся ў К. апраўданнем польска-каталіцкай экспан-сіі, нацыянальных i рэлігійных ганенняў ў Рэчы Паспалітай.
Рыгор Іванавіч (1838—1910?)
Беларуси этнограф i фалькларыст. Скончыў Нежынскі ліцэй. 3 1861 працаваўнастаўнікам гімназій у Свянцянах, Мазыры, Гродне, інспектарам народных вучылішчаў Гродзенскай, з 1869 —Мінскай губ., з 1875 дырэктар народных вучылішчаў Варонежскай губ. Надрукаваў артыкулы «Гродзенскія лісты: [Беларускія паданні i песні пра святога Юр'я]», «Сяло Казанскае, бы
Куродзічы, Рэчыцкага павета Мінскай губерні» (абодва 1865—66), «Пра зборнік заходнерускіх прыказак i прымавак» (1866), «Нататка пра гісторыю народнай паэзіі», «Пра этнаграфічныя звесткі, што датычацца Заходняй Расіі» (1867), «Пра духоўныя простанародныя песні Паўночна-Заходняга
краю», «Мінск губернскі» (абодва 1868), «Сцэны з беларускага побыту», «Батлейка» (абодва 1873) i інш. 3 1883 выдаваў у Харкаве часопіс «Благовест», дзе ў 1885—86 апублікаваў «Успаміны пра Паўночна-За-
ходні край (1861—1874 г.)» i расказаў пра сваю дзейнасць на Беларусі ў 1861—74. Склаў рукапісны зборнік «Песні, казкі i прыказкі Паўночна-Заходняга краю», куды ўвайшло больш за 500 твораў з Гродзенскай, Мінскай i Віленскай губ. (не збярогся), зборнік «Простанародныя беларускіяпесні, запісаныя ў Мінскай губерні» (16 тэкстаў з нотамі, зберагаецца ў архіве Геа-
графічнага таварыства ў Санкт-Пецярбургу). В.І.Скідан.