Кпе мен тканьдегі газ алмасу 2 страница

2 Талдағыштардың үйлесімді қатыныастары

Тітіркендіруді перифериялык және орталық тадцау. Тітіркендіргіштерді косуға, әсердің жалғасуына және әсерді тоқтатуға туатын реакциялардың түрліше типтері. Рецептивтік (қабыддаушы) алаңдардын өзара өрекеттесуі жөне оның тітіркендірушілерді талдаудагы маңызы. Үзіліссіз ұзақ тітіркендіру мен тітіркендіру күшінің өзгеруіне адаптация. Адаптацияның перифериялык жөне- орталық механизмдері. Сезім органдарының 'рецепторлық кұрылым дарындағы тежелу. Анализаторлардың өзара өрекеттесуі.

Сенсорлық жүйелердің қоршаған ортаны танудағы ролі. Бейнелеу теорнялары. Сезім органдарының кателері жөне оларды жою. Практика — сырткы дүниені қабылдаудың шындығына критерий екендігі.

3 Көру талдағышы

Көру сенсорлық жүнесі, маңызы. Оптикалык аппараты. Жарык. сезгіш аппарат, фоторецепторлар, олардын микрокүрылымы. Көру анализаторының өткізгіш жрлдары жөне құрылыстық бөлімі. Фоторецепция негізінс жататын механизмдер. Электроретинофамма (ЭРГ). оның компонснтгері. Торлы кабыктын жекё клеткаларының электрлік реакциясы. ЭРГ-ның компоненттерінің табигаты. Таякшалар мен колбочкалар функцияларындагы айырмашылыктар. Тұстерді ажырату (хроматтық керу). Көру анализаторындагы адаптация құбылыстары, оның перифериялық жөне қыртыстық механизмдері.Бейненің құрылуы; көздің сындырғыш күші. Аккомодация, оның механизмі. Кездің рефракциясы жөне оның ауыткушьшыктары (кемшіліктері):' жақыннан көрушілік, алыстаң керушілік, астигматизм, сфералық жане хроматгық аберрация. Керу өткірлігі. .Бинокулярлык көру. Керу өрісі. Бірізді көру бейнелері. Жылтылдаудың айнымалы жиілігі.

4. иіс сезу сенсорлық жуйесі.

Иіс сезіу жүйесінің рецепторлары жоғарғы мұрын қуысында орналасқан. Иіс рецепторларының ауданы шамамен 5-8 см 2 иіс эпителиэның қалыңдығы 100-150 мкм.

Иіс кірпікшілері арнайы бездер дүзестін сұйықтыққа малынып тұрады. Адамдар иіс рецепторларының жалпы саны 10 нан 20 мл. дейін жетеді. Иіс тітіркендіргіші ұзақ әсер еткенде оған иіс талдағышының бейімделетіндігін бақылауға болады. Иіс сезу мүшелерінде қозу тудыратын иісті иіс табалдырығы деп санайды. Иіс талдағышының сезіммталдығы өте жоғары. Иісті заттың бір моллекуласы бір рецепторларды қоздырады. Ал, бірнеше рецепторлардағы қозу түйсік туғызады. Адам бірнеше мың иісті ажырата алады. Ондай қабілет 3-6 есе артық болады. Иіс сезудегі сезімталдықтыңтөмендеуі ажырату табалдырығының өсуі гипосмия жойылуы аносмия иісті теріс түйсінуі паросимя деп аталады.Сонымен бірге белгілі бір иіс тітіркендіргіштері болмаған жағдайда жалған түйсік-иллюзия мен галюцинация пайда болуы мүмкін.

Дәм сезу сенсорлық жүйесі.

Дәм сезу жүйесі ауыз қуысына түскен тағамның сипатын мөшерін және түрін анықтап , организмнің тіршілігін ,зат алмасуын ,сыртқы ортаға бейімделісін қамтамасыз етеді. -Дәм рецепторлары –дәм сезу баданасы тілдің түпкі жағында ,жұмсақ таңдайда ,тілше мен жұтқыншақтың шырышты қабықшасында орналасқан. әсіресе тілдің ұшында ,екі бүйірінде түпкі жағында көп кездседі. Адамда 10 мыңға жуық дәм сезу баданасы болады. Олардың әрбірі 8-12 рецептор және тірек клеткаларынан тұрады. Дәм сезу баданасының пішіні сауытша тәрізді ұзындығы мен ені шамамен 70 мкм, төбесінде тесігі болады. Дәм сезі бтілдің емізікшелерінде орналасқан. Олардың ұштары өте сезімтал. 30-40 шағын түктерден тұрады. Дәм рецепторлары 4 түрлі дәмді сезеді. Тәтті, ащы, қышқыл,тұзды. Мысалы: тілдің түбінде ащы, ұшында тәтті, бүйірлерінде қышқыл және тұзды сезетін рецепторлар топтасып орналасқан.Эволюциялық даму кезінде дәм сезу тағамды талғау немесе қабыл алмау механизм ретінде қалыптасты. Табиғи жағдайда дәм седу түйсігі тағаммен қатар иіс сезу және жылулық түйсіктермен қоса жүреді. Жас ұлғайған сайын ажырату сезімталдығы кемиді. Дәрі қабылдау темекі шегу дәм сезімталдығын төмендетеді.Онын жойылуы агевзиякемуі гепогевия алқалыптан тысқа әуе болушылық парагевзия деп аталады.

Есту сенсорлық жуйесі.

Есту талдағышы мағынасы жағынан адамның екінші дистанциялық талдағышы болып саналады. Адам анық сөйлей бастағаннан есту сезу жүйесі оған ең жоғары дәрежеде қызмет атқарады. Есту мүшесі негізгі үш бөліктен : сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақтан тұрады. Есту рецепторы ішкі құлақтың иірім түтігінде орналасады. Ол самай сүйегінің жуандаған бөлігінде жатады. Дыбыс толқындары оларға бірнеше жүйелі құрылымдар сыртқы дыбыс тесігі, дабыл жарғағы есту сүйекшелері. Лабиринт сұйықтығы және иерім түтігіндегі негізгі жарғақ арқылы тікелей жеткізіледі. Есту талдағышының рецептордан ми қыртысына дейінгі жолда сигналдарды оңдеп жүзеге асыратын көптеген қосалқы бөлімдері бар. Сыртқы құлақ. Құлақтың сыртқы есту тесігі дыбыс толқындары дабыл жарғағына жеткізу міндетін атқарады. Дабыл жарғағы құлақпен дабыл қуысын немесе ортанғы құлақты бөліп тұрған терде сияқты қалындығы 0,1 мм. әр түрлі бағытқа таралып өңделген талшықтардан тұрады. Оның түбі ішіне қарай бағытталғын воронка тәрізді. Дабыл жарғағы сыртқы есту түесігі арқылы келестін дыбыс толқындарының әсерінен тербеліске келеді. Ортаңғы құлақ. Айамен толған ортаңғы құлақтын негізі аса маңызды өткізгіш қызметін атқаратын бір-бірімен дәйекті байланысқан балғашық төс және үзеңгі сүйекшелері құрайды. Олар дабыл жарғағының тербелісін ішкі құлаққа жеткізеді. Ортаңғы және ішкі құлақ арасында сопақша терезесінен басқа мембранамен жабылған дөңгелек терезе бар. Сопақша терезенің алдыда пайда болған иерім түтігінің сұйықтығының тербелісі әрі қарай оның ішіндегі жолмен өтіп дөңгелек терезеге жетеді. Ортаңғы құлақты дабыл керетін үзеіңгілік бұлшық еттер орналасқан. Олардың біріншісі дабыл жарғағының керілуін күшейтеді. Екіншісі бұлшық еттөс сүйекшесін бекітіп оның қозғылысын баяулатады. Құлаққа түскен дыбыстардың әсерінен 10 милли секунттан кейін рефлекстік жолмен ортаңғы құлақтың бұлшықеттердің екеуі де жыйырылады. Өте күшті шапшаң тітіркенуде бұл қорғаныс механизмі жұмысқа кірісіп үлгермейді. Сондықтан кейбір кәсіби саңыраулық пайда болады.Ішкі құлақ. Ішку құлақта вестибуляр аппаратынан басқа дыбыс тербелісін қабылдайтын есту рецепторлары орналасқан иірім түтігі болады. Иірім түтігі шиыршық тәрізді. Біртіндеп кеңейтілген сүйектен тұратын арна. Адамдарда 2,5өрімнен тұрады.Иірім түтігінің түп жағындағы арнаның диаметрі 0,04 мм тең. Иірім түтігінің сүйекті арнасы ұзына бойына тіпті оның ең сонына дейін екі жарғақты пердемен бөлінеді. Жұқасы.- кіре берістік мембрана. Ал тығыз және серпіндісі-негізгі мембрана деп аталады. Иірмім түтігінің төбесіне жеткенде екі мамбрана қосылады және оның үстінде тесігі болады (геликотрема). Жоғарғы арнамен вестибулярлық саты сопақша терезеден басталып, иірім түтігінің төбесіне дейін жалғасады. Одан кейін ол тесік арқылы иірім түтігінің дөңгелек терезесінен басталатын төменгі арнаның дабылдық сатысымен байланысады. Жоғарғы және төменгі арналардан яғни, вестибулярлық және негізгі мимбраналар арасынан ортаңғы жарғақты арна өтеді. Жарғақты арнаның сыртқы қабырғасыда орналасқан арнайы тамырлар өрімінде эндолинфа түзеледі. Эндолинфоаның құрамында калии иондары шамамен 100 есе көп, ал, натрий иондары 10 есе аз болады. Иірім түтігінің ортаңғы арнасының ішінденегізгі мембрананың үстінде дыбыс қабылдаушы аппарат кортии мүшесі орналасқан ол, түкті клеткалардан тұрады. Олар, механикалық тербелістерді электрліп патенциалға айналдырады. Соның салдарынан ести жүйке талдағыштарында қозу тудырады. Нәтежесінде серпіністер ми сынарлары қыртысының самай бөлігінде оранласқанесту аймағына жеткізіледі. Дыбыс тербнлістері үзеңгі арқылы сопақша терезесі мембранасына беріледі және жоғарғы төменгі перелимфаны тербеліске келтіреді. Нәтежесінде дөңгелек терезесіне жетіп оның мембранасын ортаңғы құлақ қуысына қарай ығыстырады.

Соматикалық сенсорлық жүйе,

тері анализаторыиың иермферикалық белімі. тері рецепторының классификациясы мен күрылымы, ,тері анализаторының өткізгіш жолдары және қыртыстық бөлімі. тітіркендірулердің түрліше түрлерін рецеициялау механизмі. тері рецепторларының функционалдық қасиеттері. адаптация.

Вестибулярлық анализаторлардың күрылысы мен функциялары.

Қаңкд-ет сенсорлық жүйесі (проприорецепторлық).

Қозғалу анализаторының маңызы. Оның өткізгіш ж-->не ю»іртыстык, белімдері.

Висцеральдық сенсорлык жүйе маңызы. Висцеренцепцияның курылымдық жөне функционалдық ерекшеліктері.

Әдебиеттер:

Х.Н.Сәтпаева „Адам физиологиясы 326-375 беттер

Т.Несіпбаев . Адам және жануарлар физиологиясы.Алматы.Ғылым.628-662б.

Дәріс №14

Тақырыбы:Сыртқа шығару процестері

Дәріс мазмұны:

1. Сыртқа шығару ағзаларының негізгі функциялары

2. Бүйрек

3. Несеп түзілу процесі

4. Гломерулалық сүзілу

5. Түтікшелердегі қайта сіңіру

6 Бүйректің секрециялық қызметі

7 Бүйрек қызметінің реттелуі

8 Несеп шығару

 

1 Сыртқа шығару ағзаларының негізгі функциялары

Сыртқа шығару ағзаларының негізгі функциялары Зат алмасу процесі пайда болған қалдық заттарды сыртқа шығарумен аяқталады. Күрделі диссимиляция (ыдырау) процес-тері қорытындысында денеде зат алмасуының ең соңғы өнімде-рі — «қалдық зат» (шлак) пайда болады. Шлак организмде пай-даланылмайды, ал қор болып жиналып қалса оны уландырады, әсіресе белок алмасуы барысында түзілетін мочевина, несеп кышқылы, креатинин, аммоний тұздары сияқты заттар өте улы келеді. Олар сондай-ақ көмірсу мен май алмасуының соңғы ыдырау өнімі — көмір қышқылы мен су. Барлық зат алмасу процесінін, нәтижесінде бөлінген қалдық заттар организмнен шығару мүше-лері арқылы сыртқа шығады (экскреция).

Адам мен жануарлардың сыртқа шығару мүшелері: бүйрек, тер бездері, өкпе, ас қорыту түтігі.

Белок алмасуы кезінде пайда болатын қалдық заттар, су, тұздар және сырттан келіп түскен әртүрлі организмге жат заттар (түрлі дәрілер, бояулар т. б.) негізінен бүйрек, аздап тер бездері арқылы, ал су мен көмір қышқылды газ, эфир, хлороформ, алко-голь сияқты кейбір ұшқыш заттар өкпе арқылы сыртқа шығады. Ас қорыту тутігінің кілегей қабығы арқылы, ет пигмент-тершің өзгерісінен пайда болған заттар, кейбір ауыр металдар-дың (қорғасын, кадмий т. б.) тұздары аласталады. Мұнымен бірге тоқ ішек және сілекей бездері арқылы кальций тұздары шыгарылады.

Сонымен бәрімізге белгілі негізгі экскрециялық мүше •— бүйрек, одан басқа экстраренальдық (бүйректен тыс) ағзалар: тер безде-рі, өкпе мен ішектер арқылы зат алмасу кезінде пайда болған ыдырау өнімдері сыртқа шығарылады.

Сыртқа шығару тіршілікке өте қажет физиологиялық процесс. Онсыз тіршілік жоқ. Мәселен, екі бүйрегін бірдей алып тастаса, ит уланып бір тәулік ішінде өледі. Сыртқа шығару процесі бұ-зылса, көптеген физиологиялық процестер бұзылады. Солардың бірі — уремия, белок алмасуының соңғы ыдырау өнімдері (мочевина, несеп қышқылы) жиналып қанға етеді де организмді уландырады. Ондай жағдай адамда да байқалады бүйрек қызметінің бұзылуынан анурия (несеп шықпай қою) болып, адам 4—5 тәулікте өледі. Бұны әдетте емдемесе (жасанды бүйрек аспабы-на қосу, пәрменді емдеу жолдарын пайдаланбаса) адам денесін-де «мочевиналық қырау» пайда болады, яғни теріге мочевина кристалдары шығады: бүйрек қызметін тер бездері атқарады да, организмнен мочевина теріге шамадан тыс көп шығарылады.

Сонымен, экскреторлық мүшелердің негізгі қызметі — денедегі зат алмасудың соңғы өнімдерін, өзге текті басқа заттарды, мәселен, дәрі-дәрмектерді сыртқа шығарып отыру.

Сыртқа шығару ағзалары мүнымен қатар, бірнеше косалқы қызмет атқарады. Гомеостаздың, яғни ішкі орта тұрақтылығын — қан құрамы мен қасиеттерін лимфаның интерстициялық сұйық пен ликвор құрамының тұрақтылығын сақтайды.

Сыртқа шығару ағзаларының қан құрамындағы және денеде-гі басқа сұйықтықтар құрамындағы иондар концентрациясының тұрақтылығын (изоиония) және қан мен басқа биологиялық сұйықтардың осмостық қысымының тұрақтылығын (изоосмия), денедегі қышқылдар мен негіздер тепе-теңдігінің тұрақтылығын (изогидрия) қамтамасыз етеді. Экскрециялық ағзалар денедегі басы артық қышқылдар мен сілтілерді сыртқа шығарып отыра-ды. Мұнымен қатар клетка ішіндегі және сыртындағы сұйықтықтармен әрдәйш алмасып тұратын қанның тамырдағы көлемдік тұрақтылығын (изоволемия) сақтайды. Денеде белгілі бір жағдайда қалыптасатын су мен тұздар тепе-теңдігін (балансын) қамтамасыз өтіп олардың артығын организмнен 'шығарады. Тер бездері дене температурасы турақтылығын сақтауға (изотермия) қатысады.Соңғы жылдары сыртқа шығару ағзаларының бұлардан бас-қа тағы да бірнеше кызмет атқаратыны анықталып отыр.

2. Бүйрек

Буйрек қан тамырларының тонусы мен түтік кеңдігін реттей-ді. Соның нәтижесінде қанның қысымын салыстырмалы біркалыпта сақтайды. Мәселен, буйрек қызметінің бұзылуы салдары-нан кейбір адамдарда ұзақ уақыт қан кысымы шектен тыс көте-ріледі. Соның салдарынан бүйрек гипертониясы пайда 'болады. Бүйректің қанмен қамтамасыз етілу деңгейі төмендесе, бүйрек тканінің юкстагломерулалық комплексі қан тамырьщ тарылтатын арнайы гормондық зат — ренин қанға шығарылады. Рениннің майды ыдырататын ферменттерге тән қасиетінің бар екендігі дәлелденді. Сондықтан да ол қан плазмасында а — глобулиннен (ангиотензиноген) физиологиялық дәрітсіз пептидті бөліп және оны ангиотензин І-ге айналдырады. Қейін одан әртүрлі өзгеріс-тер арқылы тамырды тарылтатын өте белсенді зат ангиотензин II пайда болады. Бұл зат қан тамырларын тарьуітып, турақты артериялық гипертонияға әкеліп соғады. Мүнымен қатар ангиотензин II бүйрекүсті безінің қыртыс қабатынан альдостеронның шығуын күшейтеді, ал ол шөлдеу сезімің пайда етіп бүйрек тү-тікшелерінде натрийдың кері сіңуін тездетеді. Сондай-ақ қан та-мырын кеңейтетін медуллин, простагландиндер, жүрек қызметін баяулататын брадикинин сияқты заттар да бүйректе түзіледі. Бүйрек эритроцит түзілуі (эритропоэз) процесіне де қатысады, яғни эритроциттердің пісіп жетіліп, қан арнасына қосылуына әсер етеді, кан түзілуін кушейтетін арнайы полипептидтер (гемо-поэтин, эритропоэтин, лейкопоэтин) буйректе тузілетіні дәлелденіп отыр.

Бүйрек аса маңызды биологиялық процесс — қан ұюына қатысады. Бүйректе қанның ұюына кедергі жасап, қан тамырында тромба (үйыған қан) пайда болуына қарсы тұратын фибрин еріткіш (фибринолиздік) арнайы зат урокиназа ферменті түзіле-ді. Урокиназа бүйректегі қан айналысын жақсартады Бүйрек тамырлары арқылы бір тәулікте 1400—1800 л қан өтетінін еске алсак, оның қандай маңызы бар екені айтпаса да түсінікті. Уро-киназаның әлсіз-күштілігін білу арқылы бүйрек ауруларын дәл анықтауға болады, сондықтан да бұл әдіс клиникада кеңінен пайдаланылады,

Бауырда түзілген дәрітсіз алғашқы гормон — витамин Дз бүйректе физиологиялық белсенді гормонға айналып, ішекте калыщйдің сіңуін күшейтеді. Сүйек тканінен алынған витамин Д гормоны да бүйрек түтікшелерінен кальций ионының кері сі-ңуін тездетеді.

Бүйректің белок кемірсу және липидтер алмасуына катысады. Бүйрек түтікшелерінің клеткасында теменгі молекулалы пептид- тер амин қышқылдарынан ажыратылады (дезаминделу) жүреді, кейін ол амин қышқылдарын организм ез қажетіне жаратады. Мұнымен қатар глюконеогенез процесі де жүреді, басқаша айт-канда табиғаты басқа органикалық заттардан глюкоза синтез-деледі. Бүйректе клетка мембранасынын, құрамына кіретін ком-понент — фосфатидилинозит синтезделеді, бұдан басқа да липид-тер алмасуымен байланысты ете күрделі айналулар жүреді.

Бүйректің негізгі қызметі — несеп тұзу. Несеп түзілуі, оны сыртқа шығару процесі диурез (несеп шығару) деп аталады. Қалыпты жағдайда тәуліктік диурез мөлшері сыртқы қоршаған ортаның температурасына, желінген тамақтын, құрамына, мөлшеріне және ішкен судың мөлшеріне байланысты. Әдетте, ересек адамда тәулігіне 1000—1800 мл (орта есеппен 1500 мл) несеп тү-зіледі. Ауруға шалдыққан кезде кейде тіпті сау адамда да диу-рез өзгеріп отырады. Физиологиялық жағдайда оның үш түрін байқауға болады: олигурия — тәуліктік диурездің азаюы; полиу-рия — тәуліктік диурездін, көбеюі, анурия — несеп түзілуінің тоқта-уы. Ауруға шалдыққан кездерде туатын өзгерістер —• энурез («шыжың» немесе түнде несебін ұстай алмау), никтурия (түнде несептің шектен тыс көп болып түзілуі). Бүйректегі күрделі зәр жасалуды терең түсіну үшін несеп пен қан плазмасыньщ құрам-дарындағы әртүрлі заттардың өзара қатынасын салыстырып қа-рау керек, үйткені бүйрек арқылы зат алмасу процесінің соңғы қалдықтары шығарылады.

Несеп түзілу процесі

Несеп қаннан түзіледі, онық құрамы және қасиеті биохимия пәнінде толық қарастырылады. Біз тек қана, оның кейбіреулері-не ғана тоқтап өтеміз. Ол — гипертониялық (қаныкқан) сүйық зат. Оның қату температурасы 1,5—2,2° (қан 0,56—0,58° қатады); тығыздығы 1,012—1,025, түсі сарғылт. Түсі несеп құрамындағы уробилин және урохром бояуларына байлаиысты. Несеп қүра-

мында 2—4% құрғақ зат бар.

Несептің негізгі органикалық құрамы мочевинадан тұратынын кестеден байқауға болады.

Ересек адам несебінің құрамымен орта есеппен алғанда тәу-лігіне 30 г дейін мочевина (12 г-нан 36 г-ға дейін) шығарылады. Несеппен шығарылатын азоттың жалпы саны тәулікте 10 г-нан 18 г дейін өзгеріп отырады. Оның мөлшері белокқа бай тамақ ішкенде, ауырғанда, әсіресе белок көп ыдырайтын ауруларда жоғарылайды (мысалы, гипертиреоз, дене температурасы өзгергенде т. б.). Қалыпты жағдайда несеппен глюкоза, белок шығарылмайды.

Гломерулалық сүзілу

Буйрек жұп мүше, салмағы 120—200 г. Буйректің негізгі морфофункциялық құрылымы — нефрон, ол мальпиги шумақта-ры мен буйрек түтікшелерінен тұрады. Әрбір буйректе 1 млн-ға жуық нефрон бар. Олар қан, лимфа тамырларымен жиі торлан-ған және араларында интерстициальдык, сұйықтық болады. Әр-бір нефронда бір-біріне тәуелді аса курделі процестер жүріп жатады. Соның нәтижесінде бүйректе несеп тузіледі.

Нефрон құрылысы — өте күрделі Ол Шумлян-ский — Боумен капсуласымен, артериялық капилляр шумағынан, яғни Мальпиги шумағынан және түтікшелерден түрады. Нефрон-ның шумақтық бөлігі гломерулалық бөлімдеп аталады. Шум-лянский—Боумен капсуласы түптеп келгенде бүйрек түтікшелері-не айналады.' Сондықтан оны нефронның түтікше белімі деп те атайды. Бұл (қүрамында проксимал және дистал ирек түтіктер бар), бүйректің қыртысы бөлімінде, ал Генле ілмешегі және несеп жиналатын түтіктер ми белімінде болады. Әр белімнің өз құры-лымдық ерекшеліктері болады.

Бүйрекке ағып келетін қаннық 85%-ке жуығы, бүйректің кыртыс қабатындағы қан тамырларында.Қанды алып келуші артериола тамырының қабырғасында, оның шумаққа кіретін жерінде микроэпителиялық клеткадан пай да болған қалың тығыз түйін (тасиіа сіепза) бар. Оны юксха-гломеруларлық (шумақ қасы) аппарат деп атайды. Егер де бүйректің қан мен қамтамасыз етілуі нашарласа, бұл аппарат ренин бвледі. Ренин артерия қан тамырының қысымын реттеп, кандары электролиттердің мелшерін қалыпты жағдайға келтіреді-

Бүйректің қан әкелуші тамыры бүйрек артери-•ясынан басталады. Бүйрек артериясы іш қолқасыньщ бір бұтағы, осыған байланысты Мальпиги шумағы капиллярла-рында қан қысымы басқа мүшелер капиллярындағы қысымына қарағанда (с. б. б. 25—30 мм) анағұрлым жоғары (с. б. б. 70—80 мм). Бүйректін, қан әкелуші тамырына қарағанда қан әкетуші та-мырының диаметрі (үаз еііегепз) екі есе тар. Нефрон түтікшеле-рінің ұзындығы 35—50 см, ал бүйректегі жалпы барлық түтікше-лердің ұзындығы 70—100 км. Әр капилляр шумағы қабырғасысының жалпы ауданы 1,5—2 м2, яғни адам денесінін, ауданымен бірдей. Бүйрек қанындағы (геморенальдық) тосқауыл негізінен жіңішке базальдық мембрднасынан тұрады. Нефрон түтікшелері-нің құрылымдық ерекшелігі, онық жоғарғы -бөлімі цилиндр тә-різді эпителийден тұрады, олардың ішкі бетінде микробүрлер, яғни кері сіңіру қабілеті күшті протоплазмалық өсінділер бар. Кей-ін эпителийлердің пішіні өзгеріп куб тәрізді болады, Микробүрлер бүйрек аппараты түтікшелерінің ішкі ауданынын, жалпы келемін бірнеше рет ұлғайтады.

Ферменттік жүйелер түтікше эпителиінің әр белімінде әркелкі орналасқан: гексокиназа Ма+, Қ+ — АТФаза жоғарғы иірім түтікшелерде көбірек болады, сукцинатдегидраза (Ыа+, К+ ионда-рын тасушы) негізінен Генле ілмешегінің жоғарғы бөлімі эпите-лиінде кебірек, ал төменгі бөлімінде ете аз шоғырланған. Гиалуронидаза ферменті көбіне көп мелшерде жинайтын түтіктің эпителиінде орналасқан. Бұл айтылған ерекшеліктер несеп түзілуі нефронынын, қай бөлімінде болса да өте күрделі процесс екенін керсетеді.

Бүйректің секрециялық қызметі

Бүйрек түтікшесінің эпителиі секрециялық қызмет те атқара-ды: түтікше қуысына шумақ эпителиінен етпеген, алғашқы не-септе болмаған коллоидты бояулар, пенициллин сияқты дәрілер соңғы несепте пайда болады.