Прадмет гісторыі Беларусі
ЗМЕСТ
Частка І
Курс лекцый
Cicтэма адкрытага навучання
С. Ф. Шымуковіч
Гісторыя Беларусі
Мінск 2003
ТЭМА 1. ПРАДМЕТ, МЕТАДЫ І ЗАДАЧЫ КУРСА “ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ”. ВЫВУЧЭННЕ КУРСА “ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ” Ў СІСТЭМЕ “АДКРЫТАЯ АДУКАЦЫЯ” 7
Лекцыя 1. Прадмет, метады і задачыкурса “Гісторыя Беларусі”. Вывучэнне курса “Гісторыя Беларусі” ў сістеме “Адкрытая адукацыя” 7
Прадмет гісторыі Беларусі 7
Перыядызацыя курса эканамічнай гісторыі 10
Метадалогія эканамічнай гісторыі Беларусі 12
Крыніцы па гісторыі Беларусі. Асноўныя задачы навукі “Гісторыя Беларусі” 15
Задачы вывучэння гісторыі Беларусі ў сістэме “Адкрытая адукацыя” 19
Кантрольныя пытанні да тэмы №1 20
ТЭМА 2. ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСКІХ ЗЕМЛЯЎ У ЧАС ПАНАВАННЯ ПЕРШАБЫТНАГА ГРАМАдсТВА (100 – 40 ТЫС. Г. ДА Н. Э.) 22
Лекцыя 2. Гісторыя беларускіх земляў у час панавання першабытнага грамадства (100 – 40 тыс.г. да н.э.) 22
Палеаліт (100-9 тыс. г. да н.э.) 24
Мезаліт (9-5 тыс. г. да н.э.) 28
Неаліт (5-3 тыс. г. да н.э.) 30
Бронзавы век (2 – пачатак 1 тыс. да н.э.) 32
Жалезны век (7-6 ст. да н.э. – 6-7 ст. н.э.) 36
Паходжанне беларусаў 39
Кантрольныя пытанні да тэмы №2 41
ТЭМА 3. РАННЕФЕАДАЛЬНАЕ ГРАМАдсТВА НА БЕЛАРУСІ. ПЕРШЫЯ ДЗЯРЖАЎНЫЯ ЎТВАРЭННІ НА БЕЛАРУСКАЙ ЗЯМЛІ Ў X – XIII СТ.СТ. 43
Лекцыя 3. Раннефеадальнае грамадства на Беларусі. Першыя дзяржаўныя ўтварэнні на беларускай зямлі ў Х – ХІІІ ст.ст. 43
Сацыяльна-эканамічнае развіцце беларускіх земляў у X – XIII стст. 43
Першыя дзяржаўныя ўтварэнні. Полацкае, Тураўскае княствы і княствы Панёмання ў X – XIII стст. 48
Рэлігія славян. Распаўсюджанне хрысціянства на Беларусі 59
Кантрольныя пытанні да тэмы №3 63
ТЭМА 4. УТВАРЭННЕ ВЯЛІКАГА КНЯСТВА ЛІТОЎСКАГА. ПАЛІТЫЧНАЯ І ЭКАНАМІЧНАЯ ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСКА-ЛІТОЎСКАЙ ДЗЯРЖАВЫ Ў XIII – ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ XVII СТАГОДДЗЯЎ 65
Лекцыя 4. Утварэнне Вялікага княства Літоўскага. Палітычная і эканамічная гісторыя беларуска-літоўскай дзяржавы ў ХІІІ – першай палове XVII стагоддзяў 65
Утварэнне Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага. Палітычнае становішча ВкЛ да сярэдзіны XVI ст. 65
Асноўныя накірункі развіцця ВкЛ у 70-я гг. XIV – XV ст. 74
Палітычнае становішча Беларусі ў першай палове XVI ст. 82
Дзяржаўны лад і органы кіравання ў ВкЛ 88
Цэнтральныя органы ўлады 91
Вышэйшыя асобы 93
Органы мясцовага кіравання 94
Гарадское самакіраванне 97
Эвалюцыя судовай сістэмы 98
Мясцовыя суды 99
Вайсковая справа 101
Гаспадарчае развіцце беларускіх зямель ў XIV – першай палове XVI стст. 102
Сельскагаспадарчая вытворчасць 102
Сялянская гаспадарка. Формы павіннасцяў 103
Катэгорыі сялян 104
Формы феадальнага землекарыстання і землеўладання 107
Панская гаспадарка 108
Развіццё рамяства і гандлю, таварна-грашовых адносін. Беларускія гарады 108
Гандаль 111
Кантрольныя пытанні да тэмы №4 114
ТЭМА 5. КУЛЬТУРА БЕЛАРУСІ Ў IX – ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ XVII СТАГОДДЗЯЎ 116
Лекцыя 5. Культура Беларусі ў ІХ – першай палове XVII стагоддзяў 116
Культура Беларусі X – XIII стст. 116
Культура Беларусі XIV – XVI стст. Царква і рэлігія 121
Культура Беларусі 121
Архітэктура і будаўніцтва 126
Царква і рэлігія 129
Берасцейская царкоўная ўнія 137
Кантрольныя пытанні да тэмы №5 140
ТЭМА 6. УВАХОДЖАННЕ БЕЛАРУСКІХ ЗЕМЛЯЎ У СКЛАД ФЕДЭРАТЫЎНАЙ ДЗЯРЖАВЫ РЭЧ ПАСПАЛІТАЙ. ПАЛІТЫЧНАЯ І ЭКАНАМІЧНАЯ ГІСТОРЫЯ Ў ДРУГОЙ ПАЛОВЕ XVII – XVIII СТАГОДДЗЯХ 142
Лекцыя 6. Уваходжанне Беларускіх земляў у склад федэратыўнай дзяржавы Рэч Паспалітай. Палітычная і эканамічная гісторыя ў другой палове XVII – XVIII стагоддзяў 142
Утварэнне Рэчы Паспалітай 142
Войны сярэдзіны XVII – пачатка XVIII стст. 155
Гаспадарчае развіццё беларускіх земляў у другой палове XVI – першай палове XVII стст. 173
Гаспадарчае развіццё беларускіх зямель у XVII – XVIII стст. 179
Эканамічны ўздым на Беларусі ў другой палове XVIII ст. 187
Кантрольныя пытанні да тэмы №6 192
ТЭМА 7. РАЗВІЦЦЁ КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСІ Ў ДРУГОЙ ПАЛОВЕ XVII – XVIII СТАГОДДЗЯў 194
Лекцыя 7. Развіццё культуры Беларусі ў другой палове XVII – XVIII стагоддзяў 194
Літаратура 195
Жывапіс 199
Скульптура 203
Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва 205
Кантрольныя пытанні да тэмы№7 209
ТЭМА 8. УВАХОДЖАННЕ БЕЛАРУСКІХ ЗЕМЛЯЎ У СКЛАД РАСІЙСКАЙ ІМПЕРЫІ. ПАЛІТЫЧНАЯ І ЭКАНАМІЧНАЯ ГІСТОРЫЯ ПЕРШАЙ ПАЛОВЫ XIX СТ. ВАЙНА 1812 ГОДА НА БЕЛАРУСІ 211
Лекцыя 8. Уваходжанне Беларускіх земляў у склад Расійскай імперыі. Палітычная і эканамічная гісторыя першай паловы XIX ст. Вайна 1812 года на Беларусі 211
Урадавая палiтыка пад час падзелаў Рэчы Паспалітай (канец XVIII ст.) 211
Урадавая палiтыка ў першай палове XIX ст. Спробы вырашэння “польскага пытання” 215
Беларусь і вайна 1812 года 227
Грамадска–палітычны рух на Беларусі ў першай палове XIX стагоддзя 233
Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў канцы XVIII – 50-х гг. XIX ст. 246
Прамысловы пераварот і станаўленне фабрычна-заводскай прамысловасці на Беларусі ў першай палове XIX ст. 250
Кантрольныя пытанні да тэмы №8 256
ЛІТАРАТУРА 259
ТЭМА 1. ПРАДМЕТ, МЕТАДЫ І ЗАДАЧЫ КУРСА “ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ”. ВЫВУЧЭННЕ КУРСА “ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ” Ў СІСТЭМЕ “АДКРЫТАЯ АДУКАЦЫЯ”
Лекцыя 1. Прадмет, метады і задачыкурса “Гісторыя Беларусі”. Вывучэнне курса “Гісторыя Беларусі” ў сістеме “Адкрытая адукацыя”
Асноўныя паняцці:
гісторыя; гісторыя Беларусі; сувязь гісторыі з нацыянальнымі і этнічнымі асаблівасцямі; інтэграцыйны характар гісторыі Беларусі ў сістэме ўсеагульнай гісторыі і эканамічных навук; функцыі гісторыі; гістарычныя перыядызацыі; перыядызацыя гісторыі Беларусі; метады даследавання гісторыі; крыніцы вывучэння гісторыі Беларусі.
Гісторыя (грэч. historia – апавяданне аб мінулых падзеях, аб тым, што пазнана, даследавана) ці гістарычная навука – навука аб заканамернасцях разгортвання ў прасторы і часе сусветна-гістарычнага працэсу як раўнадзейнных унутрыструктурных і міжструктурных узаемадзеянняў этнапалітычных супольнасцей, якія з’яўляюцца носьбітамі своеасаблівасці гэтага развіцця.
Унутраная аснова гістарычнай навукі – гэта збіранне фактаў, іх сістэматызацыя і разгляд у сувязі аднаго з другім. Але гісторыкі пазбаўлены магчымасці эксперыментальна паўтарыць мінулае, і вымушаны весці даследванне ва ўмовах, калі маса абставін зацямняе сутнасць вывучаемых з’яў.
Аб’ект гісторычнага аналізу – уся сукупнасць з’яў грамадскага жыцця на працягу ўсёй гісторыі грамадства, гэта эканамічныя, сацыяльныя, культурныя мадэлі (тыпы), у якія арганізуецца дзейнасць людзей, механізмы функцыянавання, узаемадзеяння і ўзаемаўздзеяння гэтых сістэм. Гістарычная навука ў параўнанні з іншымі грамадска-гуманітарнымі навукамі выступае як навука комплексная, інтэгральная.
Назапашванне гістарычных ведаў пачалося ў глыбокай старажытнасці і вялося шляхам вусных перасказаў. Пісьмовыя помнікі з’явіліся толькі на мяжы 4-3 тясячагоддзяў да н.э. Значны ўклад у выпрацоўку гістарычных уяўленняў зрабілі антычныя гісторыкі, менавіта з іх пачынаецца сучаснія гістарыяграфія. Станаўленне гісторыі як навукі завяршылася ў канцы XIX стагоддзя і было звязана з імёнамі К.Сен-Сімона, А.Цьеры, Г.В.Ф.Гегеля, К.Маркса і інш.
Гісторыя Беларусі – навука маладая. Станаўленне гістарычных ведаў на Беларусі на ўзроўні навуковага асэнсавання адбылося ў XIX ст. Станаўленне гісторыі Беларусі звязана ў першую чаргу з імёнамі прафесараў Віленскага ўніверсітэта М.К.Баброўскага, І.М.Даніловіча, а так сама іншых навукоўцаў – Я.П. і К.П. Тышкевічаў, А.К.Кіркора, А.П.Сапунова, М.В.Доўнар-Запольскага. У 1930-1980-я гады ў савецкай гістарычнай навуцы панаваў дагматычны марксізм-ленінізм, што прывяло да палітызаванасці гісторыі. Пераважнае месца ў навуковых распрацоўках і выкладанні мела гісторыя ўсёй савецкай джзяржавы – СССР. З набыццём Беларусью незалежнасці вырасла цікавасць менавіта да нацыянальнай гісторыі. А ў апошні час развіццё ведаў па гісторыі Беларусі дазволілі пазбегнуць празмерна рэзкіх і канфрантацыйных ацэнак тых ці іншых гістарычных падзей, якія панавалі як у савецкія часы, так і ў пачатку 90-х гадоў.
Гісторыя як навука выконвае цэлы шэраг функцый, сярод іх можна вылучыць прагматычную, цэнасную, культурную, фундаментальную і светапоглядную.
Прагматычная функцыя ўключае ў сябе акумуляцыю, прапаганду і практычную перадачу вопыту гістарычнага развіцця. Крытычнае ўспрыманне мінулага вопыту дапамагае даследчыку зразумець і асэнсаваць, якія матэрыяльныя і маральна-этычныя нормы мінулага перайшлі ў сучаснае, у якіх выпадках страчаная сувязь павінна быць адноўлена і ад якіх элементаў грамадскіх адносін трэба адмовіцца. Дадзеная функцыя дазваляе даследаваць розныя, іншы раз і супрацьлеглыя шляхі развіцця грамадства ў перспектыве.
Каштоўнасная функцыязаключаецца ў аналізе і тэарэтычным абагульненні фактаў з улічам маральнай ацэнкі мэт, шляхоў, сродкаў і вынікаў грамадскага развіцця з боку даследчыка. З дапамогай гэтай функцыі ў чалавека фарміруюцца грамадзянскія якасці, ен можа ўбачыць хібы грамадства, суаднесці класавыя і сацыяльныя інтарэсы з агульначалавечымі.
Культурная функцыявызначаецца сацыяльнай памяццю. Гэта дазваляе зберагчы пераемнасць у гістарычным працэсе. Назапашванне ў сацыяльнай памяці гістарычных ведаў робіць агульным здабыткам метады і інструменты грамадскага развіцця, знаёміць з альтэрнатыўнымі формамі і мадэлямі грамадскага ладу. Менавіта на гістарычнай непісьменнасці шырокага кола людзей заўсёды спекулявалі прыхільнікі догмаў аб грамадстве.
Фундаментальная функцыя ўключае ў сябе акумуляцыю, аналіз і першасную тэарэтычную апрацоўку шматбаковай гістарычнай інфармацыі. Новыя гістарычныя веды спрыяюць навуковаму абгрунтаванню новых і канструктыўнай крытыцы існуючых гістарычных тэорый.
Светапоглядная функцыя. Сутнасць гэтай функцыі ў тым, што гісторыя ў спалучэнні з гістарычнымі тэорыямі ўяўляе сабой філасофію гістарычнага развіцця, а на аснове гістарычных ведаў фарміруецца логіка і стыль мыслення канкрэтнай асобы.
Як педагагічная дысцыпліна, гісторыя выконвае наступныя функцыі:
· на канкрэтных прыкладах дапамагае засвоіць эканамічную, палітычную, сацыялагічную і інш. тэрміналогію;
· фарміруе гістарычнае мысленне, дае яму рэалізм і маштабнасць.