Войны XVII – пачатку ХVIII стст. на Беларусі.

Эканамічнае і сацыяльнае развіццё Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай. Канфесійныя працэсы на Беларусі ў XVI – ХVII стст.

Знешняя палітыка ВКЛ.

Утварэнне і фарміраванне дзяржаўнай тэрыторыі ВКЛ. Палітычнае і сацыяльна-эканамічнае развіццё ў ХІІІ-ХVІ стст.).

Лекцыя 3. Дзяржаўныя ўтварэнні на беларускіх землях у IX-XVIII ст.ст.

Функциональная часть информационной системы

Функциональная часть информационной системы обеспечивает выполнение задач и назначение информационной системы. Фактически здесь содержится модель системы управления организацией. В рамках этой части происходит трансформация целей управления в функции, функций в подсистемы информационной системы. Подсистемы реализуют задачи. Как известно подсистема — это часть системы, выделенная по какому-либо признаку.

Кроме подробно рассматривавшихся ранее трех основных функциональных подсистем ИС (См. предыдущие лекции), в ИС разбиение функциональной части на подсистемы может быть осуществлено и по следующим признакам (Слайд 28):

· уровень управления (высший, средний, низший);

1. Станаўленне ранніх дзяржаўных утварэнняў на тэрыторыі Беларусі. Палітычнае і сацыяльна-эка-намічнае развіццё Полацкага і Тураўскага княстваў (ІХ-ХІІ стст.) (узае-маадносіны з Кіевым і Ноўгарадам. Феадальная раздробленасць.

4. Асноўныя тэндэнцыі развіцця сусветнай гісторыі ў Новы час. Эпоха Адра-джэння, Рэфармацыя, Асветніцтва. Развіцце капіталізму. Буржуазныя рэва-люцыі ў Нідэрландах (1568) і Англіі (1640). Утварэнне Рэчы Паспалітай. Эвалюцыя форм дзяржаўнага ладу на беларускіх землях пасля Люблінскай уніі.

1. Станаўленне ранніх дзяржаўных утварэнняў на тэрыторыі Беларусі. Палітычнае і сацыяльна-эканамічнае развіццё Полацкага і Тураўскага княстваў (ІХ-ХІІ стст.) (узаемаадносіны з Кіевым і Ноўгарадам. Феадальная раздробленасць).

На мяжы VIII–IX стст. у басейне р. Палата асела аб­’­яд­нан­не крывічоў. Першыя летапіс­ныя звес­ткі аб Полацку адносяцца да 862 г.

Часам палачане былі залежнымі ад Кіева, часам не. Так, з летапісу вя­до­ма аб удзеле ў 882 г. крывічоў у паходзе Алега на Сма­ленск, а ў 907 г. – на Канстанцінопаль. Да саюзу з Полацкам ім­к­ну­лі­ся Ноў­га­рад і Кіеў. У 980 г. князь Уладзімір, зня­ва­жа­ны адмовай князёў­ны Рагнеды выйсці за яго замуж, захапіў По­лацк і ўзяў у жонкі сілай. Князь Рагвалод і яго сыны былі забіты. За замах на жыццё Уладзіміра Рагнеда, названая Гарыславай, разам з сы­нам Ізяславам была выслана ў дрыгавiцкае паселiшча.

Ёсць меркаванне, што князь саслаў яе, каб ажанiцца з Ганнай, сяс­т­рой вiзантыйскага iмператара. Да гэтага ж часу наспела яшчэ ад­на важ­ная падзея ў жыццi зямель, падпарадкаваных Кiеву.

У 988 г. пачалося хрышчэнне жыхароў Кіеўскай Русі, у тым ліку По-лацкага княства.

У Заслаўi, дзе жыла Гарыслава, так­са­ма хрысцiлi жы­хароў. Пасля хрышчэння яна набыла iмя Анастасiя, за­тым была пас­т­рыжана ў манахiнi i да канца сваiх дзён (1000 г.) зас­та­ва­ла­ся ў ма­нас­ты­ры.

З цягам часу Уладзімір пасадзіў на полацкі трон свайго сына Ізясла­ва.Але ў 1001 г. той памёр, пакінуўшы двух малалетніх сыноў. Першы нашчадак трона – Усяслаў пражыў да 1003 г., а пасля яго смерці пе­ра­ем­ні­кам стаў другі сын Ізяслава – Брачыслаў (1003–1044).

Пасля смерцi Уладзiмiра (1015) ён павёў не­за­леж­ную ад Кiева палiтыку. У 1021 г. ён здзейснiў паход на Ноўгарад, дзе княжыў яго дзядзька Яраслаў. Апошнi не iмкнуўся да абвастрэн­ня адносiн з пляменнiкам. Мала таго, з яго рук Полацкае княства ат­ры­ма­ла гарады Вiцебск i Усвят, дзе быў усталяваны кантроль над за­ход­недз­він­с­кім участкам шляху «з варагаў у грэкі». У далейшым памiж княствамi быў заключаны саюз, у адпаведнасці з якім яны вялi су­мес­ную барацьбу супраць яцвягаў i лiтвы. У той жа час на мяжы бал­ц­кай і славянскай супольнасцей быў заснаваны горад Браслаў, названы па імені полац­ка­га князя. Але ў 1044 г. пад час падрыхтоўкi новага па­хо­ду супраць лiтвы Брачыслаў памёр.

Новым полацкiм князем стаў Усяслаў Брачыслававiч (1044–1101), або Усяслаў Чарадзей, які з самага пачатку свайго княжання павёў самас­той­ную палiтыку. Каб паказаць сваю роўнасць з Кiевам i Ноўгарадам, ён загадаў пабудаваць у Полацку мураваны сабор Святой Сафii. У 1065 г. напаў на Пскоў, а ў 1066 г. узяў Ноўгарад.

У 1067 г. супраць яго выступілі тры cыны Ярас­ла­ва Мудрага. 3 сакавiка 1067 г. iмi быў разбураны Менск. 10 cакавiка на рацэ Нямізе адбылася гене-ральная бітва. Пераможцаў у бiтве не выявiлася, але палачане адступiлi. 10 лiпеня 1067 г. каля Оршы Яраславiчы, парушыўшы клятву, захапiлi Усясла­ва разам з сынамi і пасадзiлi ў кіеўскі астрог. Але i сам князь кiеўскi не ўтрымаў свайго трону, бо праз год, у 1068 г., супраць яго выбух­ну­ла паўстанне гараджан і ён уцёк з горада. Замест яго вялiкiм кня­зем быў абраны Усяслаў. Але праз 7 месяцаў ён уцёк у Полацк. Распачатая Усяславам барацьба за вяртанне ўласнага тро­ну пас­пя­хо­ва скончылася толькi ў 1071 г. У далейшым яму трой-чы да­водз­i­ла­ся абараняць княства ад кiеўскага князя Уладзіміра Ма­на­ма­ха.

Варта адзначыць, што i Кiеў на той час не меў былой сiлы, каб тры­маць пад сваім кантролем усе рускія землі. У 1097 г. у Любеч з’е­ха­лі­ся 6 кня­зёў-Рурыкавiчаў, якiя ўзаконiлі права кожнага на са­мас­той­нае кi-ра­ван­не, што фактычна пры­вя­ло да драблення княстваў. Няг­ледзя­чы на тое, што полацкiя князi не бралi ўдзелу ў з’ездзе i былi не­за­леж­нымi прав­i­це­лямi, Полаччына таксама не пазбегла драблення: у 1101 г. пас­ля смерцi Усяс­ла­ва княства было падзелена памiж 6 сы­намi.

Полацкі трон некаторы час узначальваў Барыс. Iмкнучыся паслабiць моц свайго брата Глеба, ён у 1104 г. у саюзе з кiеўлянамi хадзiў на Менск. Сам Глеб, хоць i меў часо­выя перамогi (захоп Оршы, Копысi, Друцка), але асцерагаўся вострых сутыкненняў з Кiевам. У 1116 г. ён абяцаў «ва ўсiм слухацца Уладзі­мі­ра Манамаха», але парушыў клятву, калі напаў на Слуцк. У адказ у 1119 г. кіеўскі князь, разбiўшы войска Глеба, захапiў яго ў палон і пасадзiў у той самы поруб, у якiм калicцi сам сядзеў з бацькам – Усяславам Чарадзеем. На гэты раз Глеб з турмы так i не выйшаў.

У Полацку ўлада князя абмяжоўвалася вечам(народным сходам), якое вырашала пытанні заканадаўчага характару, назначала на пасады ўрад­ні­каў, аб’яўляла вайну і заключала мір. Сярод паўнамоцтваў веча зна­ходзі­ла­ся за-прашэнне князя разам з яго дружынай на службу. Пас­ля ус­туплення на трон князь прысягаў выконваць ускладзеныя на яго аба­вяз­кі, абараняць дзяржаву і інтарэсы яе жыхароў. У выпадку па­ру­шэн­ня да­га­во­ра веча праганяла князя і запрашала новага.

Полацкiя князi спрабавалi праводзiць уласную палiтыку, незалежную ад Кiева, але гэта не заўсёды мела поспех. Так, у 1127 г., калi яны ад­мов­i­л­i­ся ад удзелу ў сумесным з Кiевам паходзе, кiеўляне накiравалi супраць iх войска. У 1129 г. сын Манамаха Мсцiслаў падманам захапiў у палон 5 князёў-Усясла-вiчаў полацкай дынастыi разам з блiзкi-мi i выслаў iх у Вiзантыю. У 1140 г. вярнуліся толькi 2, з якiх Васiль-Раг­ва­лод стаў Полацкiм князем. Неўзабаве ў 1151 г. палачане праз ве-ча адправiлi яго ў Менск, а новым князем запрасiлi князя менскага Расцiслава Глебавiча (па iншых звестках – Усяслава Васiлькавiча з Вiцебска). Так здарылася, што гэтыя перамены плёну не прынеслi: праз колькi часу ў 1158 г. палачане паўсталi супраць Расцiслава i зноў жа запраciлi Рагвалода. Вайна памiж князямi нiкому не прынесла пе­ра­могi. Аб’яднаць Менскае i Полацкае княствы не ўдалося.

Толькi у канцы ХII ст. вызначылася тэндэнцыя да кансалiдацыi По­лац­кай зямлi, чаму паспрыяла, вiдаць, знешняя небяспека. Удзелы По­лач­чы­ны аб’ядноўвалiся ў iмя супольных iнтарэсаў. У 1180 г. у па-ходзе на Друцк удзельнiчалi 6 полацкiх князёў. Яны ж разам выступiлi у 1195 г. на баку Чарнiгава ў вайне са Смаленскам. Аднак якраз тады По­лац­кая зямля амаль зусiм знiкае са старонак летапiсаў. У ХІІ i на па­чат­ку ХІІІ ст. яна складалася з уласна Полацкага, Менска­га, Друц­кага, Заслаўскага, Вiцебскага, Лагойскага, Герцыкскага i Ку­ке­ной­с­ка­га княстваў.

Тураўскае княства размяшчалася ў Паўднёвай Беларусі ў басейне Пры-пя­ці, дзе рассяліліся дрыгавічы. Яе цэнтр – Тураў упершыню ўпа­мі­на­ец­ца ў ле­та­пі­се з 980 г. У ім дзейнічала веча, пасаднік, князь і тысяцкі (кіраўнік апалчэння). У 50-я гг. XII ст. Тураў вый­шаў з кіеўскага падпарадкавання і ў ім ус­та­ля­ва­ла­ся самастойная княская ды­нас­тыя. Да пачатку XIII ст. княства страціла ранейшае палітычнае зна­чэн­не. Усё большую вагу набываў Пінск.

Такім чынам, першыя раннефеадальныя княствы ў Беларусі з’яўля­юц­ца вытокам яе дзяржаўнасці, увасабленнем ідэі незалежнасці бела­рус­ка­га народа.