Гаспадарчы уздым у другой палове 18 стст.

Эканамичны заняпад и сацыяльныя супярэчнасци у другой палове 16-пршай палове 18 стст.

ПЛАН

Эканамичнае развицце Беларуси у другой палове 16-18 стст.

Лекция №8 (01.11.11)

Аснова эканамичнага развицця беларуских зямель у другой палове 16-18 стст. – сельская гаспадарка. Права уласнасци на зямлю належала феадалам. Значным зямелным фондам валодау манарх, або вялики князь, але праз напружанасць знешняй палитыки зямельным угоддзи манарха усе больш пападали ва уласнасць шляхты. У сярэдзине 16-га ст колькась шляхты, якая валодала землями на Беларуси каладала каля 162 тысячы чалавек. Але гэта амаль что 9% ад усяго наслеьництва. Значными уладаннями валодали царкоуныя иэрархии и манастыры. На пачатку 16 ст панская гаспадарка насила пераважна натуральны характар( яна была накиравана на забяспячэнне асабистых патрэт феадалау) аднак павеличэнне попыту на сель.хоз продукцию в западной европе давало феодалам все больший прыбытак ад гандлёвых заняткау. Гэта асабливасць патрабавала розных перабудоу. На змену панскаму двару прыходзиць фальварак, яки арыентавауся на рынак. Вытворчасць такой гаспадарцы была заснавана на рабоце не нявольнай чэлядзи, а на рабоце селянине-паншчыннике. Рэарганизацыя гаспадарки набирала тэмп.

Да сяр.16 ст на той частцы Беларуси, якая была звязана з плауными рэками Буг, Заходняя Дзвина, Неман,(Захад Беларуси) дзе раней яшчэ заснавалися буйныя гандлёвыя цэнтры, фальварак становицца асноунай формай арганизацыи панскай гаспадарки. Шэраг згадак пра заснаванне фальваркау утрымливаецца у книгах (канец 15-стагоддзя). Устава на валоки 1557 года стала дакументам, яки закрывау першы этап фальваркавай гаспадарки. Адной з основных целей была унификацыя падатковага прыгнету. Да гэтага часу надзелы сялян не тоьки называлися па-рознаму, напрыклад, дымы, жрэб’и и дворышчы, але утрымливали розную колькасць зямли. Пагодле уставы на валоки зямля праходзила унификацыя и павиннасцяу, и зямли. Часцей за усе сямля не магла плациць павиннасци за усю валоку(21,2 гектар). Таму часта адну валоку брали 2 сям’и, и надзел складау 10,6 гектарау.

Па-иншаму панская гаспадарка развивалась на усходзе. Там нават у 16-ым ст фальварак быу явлением рэдким, прычым, быу арыентаваны на задавальненне феадальнай администрацыи. Фальварак меу неземляробчы, а прамысловы характар. Гэты значыць, что у асноуным яна арыентавалася на вытворчасць лесаматэрыялай и г.д. асноуныя вытворцы с/х прадукцыи являлался сялянская гаспадарка, якая яшчэ не ведала паншчыны.у першай палове 16-га ст пасынаецца больши микливы працэс запрыгоньвання сялянства, а пасля устава на валоки гэты працэс стау яшчэ больш акрэслены, але не скончыуся ен у 1588 годзе у статуце ВКЛ. Тым не менш, тыповыя катэгорыи сялян: чэлядзь, и г.д. – паступова пераутвараюцца у саслоуе прыгонных сялян. Па формах рэнты сяляне падзялялися на данникау, цяглых и чыншчавых(асадных) . да канца 15га ст пераважную большасц скаладали сяляне, якия плацили данину натуральнай прадукцыяй. Данина, як казали тады(альбо натуральны падатак), натурай была галоунай у систэме павиннасцяу, але па мере усталявання фальварачна-паншчыннай систэмы на захадзе Беларуси на першае месцы вылучаецца паншчына(праца у панскай гаспадарцы). На пачатку 16-га ст устанавилася паншчына памерам 1 дзень на тыдзень. У сярэдзине 16-га ст ужо было 2 дни на тыдзень, пры тым падатки сялян заставалися у той жа памеры, як и раней, кали паншчына была 1 дзень. Акрамя паншчыны сяляне давали дзякло(збожжа, прадукты жывёлагадоули, промыслау), таксама распаусюджаны быу чынш. Ва усходняй Беларуси галоунай павиннасцю заставалася данина, прычым па большай частцы, такой каштоунай прадукцыи, як мех и мёд. Але у першай трэци 16-га ст назираецца тэндэнцыя да замена натуральнай данины чыншавым падаткам, нават на усходзе Беларуси. Узмацненне прыгнету выкликала супрацьдзеянне у сялянства и правацыравала сацыяльныя канфликты у вёсцы. Адной з найбольш распростанённых форм антифеодальной барацьбы сялянства были зкарги. Формай адкрытага сапрациулення были уцёки ад сваих гаспадароу. Больш радыкальными формами барацьбы сялянства были: адмова ад выканання павиннасцяу, нападзенни на маёнтки феадалау, парубки лясоу, патравы пасевау и сенажацяу,у некаторых выпадках забойствы панских слуг самих землеуладальникау. Сялянских войнау, якия были у заходняу Европе, у класичнай форме у сярэднявеччы не было. Набольш вяликими можна назваць падзеи з паустаннем Северына Наливайки, але и яна не мела большага распаусюджання.

У 16-ым ст у Беларуси назираецца интэнсиуны працэс урбанизацыи. Было 83 гарады у ВКЛ да 1500, то пасля 1600 – 530 гарадоу. Насельництва не было вяликим, ад 1500-3000 жыхароу. Аднак мелися и больш вяликия гарады з 10 и болей тысяч чалавек, напрыклад, старажытнейшы горад Беларуси Полацк. У 16-ым ст некаторыя гарады стали буйными центрами рамяства, напрыклад, Бярэсце, Гародня, Слуцк, Менск, Магилёу, Пинск. Рамяство было прадстаулена некалькими 10-ами прафесий. З мэтай абароны сваёй вытворчасци ад канкурэнтау, а таксама ад свавольствау феадалау рамесники объединялись у цэхи. Такая практыка сярод прадстауникоу рамесных спецыяльнасцяу у 16-ым ст стала вельми распространённой. Узникаюць розныя виды цэхау: спецыялизаваныя, ския объединяли раотников одной специальносци, абъяднаныя, якия объединяли спецыалистоу больш шырокага напрамку ,и сборныя.

Выделение мещанства в отдельное сословие выкликала их жаданне да самастойнага ад феадалау жыцця. Па прыкладу горада, якия стау першым, хто атрымау таке права, стау Магдэбург, так появилось Магдэбурское права. Першыми з беларуских гарадоу, яки атрымау Магджбурскае права Брэст(1390 год), а першы горад у ВКЛ - Вильня (1387 год). Слуцк атрымау права на самакираванне у 1441, Гародня у 1496, Полацк – 1498 год, Минск – 1499.

Адной з галоуных гарадских функцый была гандлёвая функцыя. Беларския купцы, яких называли “госци”, пракладвали гасцинцы да Варшавы, Познани, Гданьска,Рыги, Каралеуца(зараз Калининград) у заходним напрамку, а ва усходним да Ноугарада, Цверы, Масквы, звязваючы усходни и заходни свет.

У 16-ым – першай палове 18-га ст адбылися значныя, глыбокия сацыяльна-эканамичныя зрухи, якия парушали векавыя асновы феадальнай традыцыи и стварали падмурак для развицця новых вытворча-грамадских адносин, аднак, на жаль, гэтыя прагрэсиуныя працэсы были прыпынены крывавыми войнами.

У другой палове 17-га ст шляхецкая РП знаходзилася у паласе зацяглых войнау, якия у краине робяць глыбоки эканамична-палитычны крызис. З сярэдзины 17-га ст акрамя канфликтау са знешними дзяржавами у РП распространяюцца унутраныя межусобицы. Напрыклад, з сярэдзины 17-пачатку 18 ст только 3 гады не прыходзилися на ваенныя падзеи. Звычайными спадарожниками войнау были эпидэмии и голад, якия прыводзили амаль да поунага разарэння сялян и цяжка адбилися на панскай гаспадарцы, прыводзили да разбурэння гарадоу, стали прычынай змяншэння колькасци насельництва (з 2,9 млн у 1650 да 1,4 у 1673). Таксама праз жахливыя выники вайны пэуная колькасць зямель выходзили з сельска-гаспадарчага выкарыстання па прычыне уче больш частых неураджаяу. З-за голаду и блкуканняу насельництва пачынаецца распространение разнастайных хвароб, якия перарастали у эпидэмии. Так , напрыклад, эпидэмия сыпнога цифу лютавала з 1563 па 1568, а потым яшчэ у 1574 годзе. Заключэнне Андрусаускага перамир’я у 1667, якое прыпыняла вайну , пачаушуюся яшчэ у 1664 годзе, забяспечыла адносна мирныя 30 гадоу развицця краины, а ужо у пачатку 18-га ст РП была вынуждана уступиць у пауночную вайну са Швецыяй. И зноу на працягу некальких гадоу ваенныя падзеи адбывалися на беларускай зямли. И без таго цяжкае становишча пагоршылася па вынику засухи. Гэта знову стала прычынай новай хвали эпидэмии. Напрыклад, з 1708 па 1717 розныя эпидэмии ахапили розныя районы РП. З прычынай войнау и эпидэмий рэзка скарацилася колькасць насельництва. Кали у сяр. 17 ст(1650 год) на Беларуси было амаль 2,9 млн, то да канца 17-га ст было ужо 1,4 млн. Цяжкия выники войнау ускладнялися фальварачна-паншчыннай систэмай, а таксама кансервацыяй найбольш застарэлых форм прыгонництва, якия станавилися яшчэ больш цяжкими дзеля насельництва, якое и так ускладнялася феадальнай анархияй, меусобицами. Асаблива пастраждала с/гаспадарка.