Перадумовы и працэс утварэння Рэчы Паспалитай

Лекция №7 (18.10.2011)

Да канца 16-га стагоддзя татар у ВКЛ было близка 40 тыс. Чалавек. Татары несли вайсковую служюу, займалися рамёствами, перадвали бел.насельництву навыки у розных сферах жыцця, узбагацили беларускую лексику, навыки конегадоули и г.д. Татарскае насельництва да пачатку 16-га стагоддзя ассимилявалася. У канцы 14-16 стагодзях идзе масавая миграцыя яуреэяу у ВКЛ з Заходняй Еуропы. Першыя их группы узникли у канцы 14-га стагоддзя у Бярэсце и Гародне. З другой паловы 16-га стагоддзя яурэи займаюць прыкметнае месца сярод насельництва у Беларуси. Пчынаюць адыгрываць значную ролю у фармиравании этничнаяй культуры насельництва беларуси. Займалися рамёствам, гандлем. Жыли яны замкнёными тэрытарыяльными абшчынами(кагалами). Яурэйскае насельництва да канца 16-га стагоддзя складвала 20%. Рускае насельництва появилалася на Беларуси у 15-16 стагоддзи. З другой паловы 17-га стагоддзя ад здзекау и уцискау у ВКЛ прыехали десятки тысяч стараабрадцау. Руския перасяленцы лёгка уписвалися у меснае насельництва. З сярэдзины 15-га стагоддзя на Беларуси появились цыганы. Яны атрымали прызнанне як добрыя кавали, ювелиры, спяваки, дрэсироушыки звяроу, а жанчыны показали свю асабливасць у знахарстве. Большсць з их вяли вандроуны спосаб жыцця. Цыганы в основном не прыжылися у вёсках, асноуным месцам их жыхарства были гарады и мястэчки, дзе сялилися яны пераважна на ускраинах. Масавыя перасяленни у 14-17 иншых эничных групп сведчыць пра нацыянальную и рэлигийную талерантнасць у ВКЛ.

Таким чынам, можна казаць, что перыяд 13-17 стагоддзя – час станаулення и пику свайго развицця беларускай народнасци. Яе паспяховае развиццё было абарвана вайной 1654-1667. Гэтая вайна стала першай нацыянальнай катастрофай для беларусау. У наступныя часы пачынаецца час заняпаду беларускага этнасу, яки выразиуся спачатку у паланизацыи, а потым у русификацыи.

Пытанни:

1) Ливонская вайна

2) Утварэнне Рэчы Паспалитай

1.Ливонская вайна.

У 1537 сконсылася паласа войнау памиж ВКЛ и Маскоускай дзяржавай.

1557 –Урад ВКЛ заключае ваенны саюз з Ливонским ордэнам супраць Масквы.

1558 – Маскоуская дзяржава распачала барацьбу за тэррыторыю Ливонскай канфедырацыи(саюз пяци княствау, створаных у 13-ым стагоддзи нямецкими крыжаками на узюярэжжы балтыйскага мора, на заваяваных тэррыторыях племени Либы. Яна лакализвалась на сучасных межах Латвии и Эстонии. Наминальна канфедерацыя личылася пад уладай Папы Рымскага и германскага императара). Руски цар жадау авалодаць выхадам да балтыйскага мора. Выхад патрэбен быу дзеля гандлю и рэализацыи сваих кирауничых амбицый. Але на гэтым шляху стаяли ВКЛ, Каралеуства Польскае и Ливония.

У хутким часе Маскоускае войска авалодала Нарвай, Дэрптам(сёння гэта Тартур), наблизилася да Рэвеля(сёння гэта Талин) Магистр Ливонскага ордэна Кетлер пасля няудалай спробы сопротивляться Москве, у 1559 – Ливонски ордэн пераходзиць пад пратэктарат ВКЛ и Польшчы.

1561 – У Вильны падписана пагадненне, что Кетлер яуляецца губернатарам у астатняй частцы Ливонии. Тэрыторыя былой Ливонскай канедерацыи станавилася правинцыяй пад сумеснай уладай ВКЛ и Польшчы. ВКЛ пасылае на абарону Ливонии сваё войска. Пачатак Ливонскай вайны для ВКЛ. У адказ на далучэнне ВКЛ да вайны Иван Грозны накиравау свае асноуныя силы на пауночна-усходния межы княства. Таким чынам, баявыя дзеянни перамясцилися на тэрыторыю Беларуси, якая становицца асноуным тэатрам вайны. У пачатку 1561 царския палки спустошыли Мсцислаушчыну, ваколицы Шклова. Оршы, Вицебска, Дуброуны, Копыси.

Пад Мажайскам было сканцэнтравана 60-цитысячнае войска пад кираваннем Ивана Грознага(Ивана 4) зимой 1561-1563. 31 студзеня 1563 войски рускага цара аблажыли Полацк пакольки ВКЛ не было падрыхтавана да таких рашучых дзеянняу, Полацк быу узят 15 лютага 1563. Гарнизон быу слишком маленьки, каб вытрымаць асаду. Была раскрадзена старажытнейшая на Беларуси библиятэка Сафийскага сабора, у палон были узяты каля 11-ци тысяч палачан, якия были перапраулены у Маскву.

Таким чынам, амаль уся пауночная Беларусь апынулась пад акупацыи. Пасля захопу Полацка маскоускае вйска пачало пагражаць сталице ВКЛ – Вильни. Шлях на сталицу ВКЛ быу адкрыты. Таму у 1563 годзе паачынаюцца мирныя перагаворы у Маскве. Иван Грозны трабавау перадаць Полацк и Ливонию. Урад ВКЛ не пагадзиуся и у 1564 ваенныя дзеянни аднавилися. Мэтай чарговай ваеннай кампании 1564 руски цар ставиу авалодаць Минскам, Наваградкам. Але гэтыя планы сарвала войска ВКЛ на чале з гетманам М.Радзивилам, якое у студзени 1564 раграмила 30-цитысячнае маскоускае войска.

Восенню 1565 актыуныя ваеныя дзеянни прыпынилися, распачалася зацяжная пазицыйная вайна, якая праводзилася невяликими силами. У 1566-1569 руски цар узмацниу свае пазицыи на заваяваных тэрыторыях ВКЛ, пабудаваушы целы шэраг крэпасцей, фартэцый, такия як Казьяны, Усвят, Чырвоная, Ситна. Ливонская вайна патрабавала вяликих намаганняу у ВКЛ. Неадкладна патрабавауся саюзник.Гэтым саюзникам стала Польшча. Вайна стала прычынай саюза на канфедаратыуных асновах ВКЛ з польским каралеуствам.