Лидером Якобинской диктатуры был 4 страница

Звесткі аб савецка-германскім дагаворы выклікаў у свеце негатыўную ацэнку, у першую чаргу з боку найбольш развітых на той час краін – ЗША, Англіі, Францыі і нават Японіі.

Савецкай дыпламатыі, Камінтэрну, СМІ і іншым структурам давялося сутыкнуцца з хваляй абурэння, выкліканай, як тады лічылася, змовай двух дыктатараў.

Разам з тым, пасля правальных перагавораў вясной-летам 1939 г. з Англіяй і Францыяй Савецкі Саюз мог апынуцца пад пагрозай агрэсіі як з захаду, так і ўсходу. А пакт аб ненападзе з Германіяй устараняў пагрозу вайны з захаду і істотна зніжаў агрэсіўныя намеры Японіі з усходу. Такім чынам, рашэнне Сталіна СССР аб падпісанні пакта было вымушаным, але апраўданым.

Сакрэтны пратакол падлягае значна большай крытыцы як юрыдычна неправамерны акт, які не толькі адбіў знешнепалітычныя інтарэсы СССР і Германіі, але і пэўным чынам вызначаў лёс іншых краін. Гэты дакумент дае падставу лічыць гітлераўскі і сталінскі рэжым аднолькава злачыннымі.

Савецкі Саюз, які заключыў дагавор аб ненападзе з фашысцкай Германіяй панёс значныя маральныя страты ў грамадскай думцы прагрэсіўнага чалавецтва і міжнародным камуністычным руху.

Таксама не ўсе савецкія людзі, асабліва тыя, хто змагаўся на баку рэспуб-ліканскай Іспаніі, прынялі такі раптоўны паварот І. Сталіна да Гітлера і фашысцкай Германіі.

Нарэшце, заключэнне пакта істотна паўплывала на ваенна-палітычную сітуацыю ў свеце. А. Гітлер атрымаў яшчэ большую свабоду дзеянняў па здзяйсненні сваіх злачынных планаў. Калі Мюнхенскі дагавор даў яму магчымасць дасягнуць мэты больш ці менш цывілізаванымі сродкамі, то “пакт Молатава-Рыбентропа” дазваляў дамагацца яе адкрыта, усімі сіламі фашысцкай дзяржавы і вермахта.

7. У канцы 1930-х гг. польска-германскія адносіны, хоць і замацаваныя пактам аб ненападзе (1934), значна пагоршыліся. Асноўная прычына таго – незадавальненне германскіх рэваншыстаў умовамі Версальскага дагавору, паводле якога да Польшчы адыйшлі многія землі былой Германскай імперыі – Познань, Сілезія, марское ўзбярэжжа Усходняй Прусіі. Фюрэр германскага народа А. Гітлер, які ставіў на мэце аб’яднанне ўсіх немцаў у адной дзяр-жаве, стаў выказваць прэтэнзіі да Польшчы, якая па-сутнасці, ізалявала Дан-цыг ад астатняй Германіі. Натхнёны аншлюсам Аўстрыі і захопам Чэхаславакіі, 21 сакавіка 1939 года фюрэр запатрабаваў далучэння Данцыга да Германіі і пабудовы магчымасці транспартных камунікацый па тэрыторыі Польшчы. Пасля таго, як польскі ўрад адмовіўся зрабіць гэта, А. Гітлер аб’явіў пакт аб ненападзе несапраўдным, выказаўшы тым самым свае агрэсіўныя намеры. У адказ 31 сакавіка 1939 года прэм'ер-міністр Англіі Н. Чэмберлен ад імя свайго і французскага ўрадаў запэўніў палякаў у любой магчымай ім падтрымцы, калі ў тым з’явіцца патрэба.

Сапраўды, да пачатку баявых дзеянняў саюзнікі мелі 172 дывізіі супраць 103 нямецкіх, каля 4 000 танкаў супраць 3 200), звыш 7 600 самалётаў супраць - 4 000), да 36 000 гармат і мінаметаў супраць 26 000.

Тым не менш А. Гітлера гэта не спыняла. У маі 1939 г. на нарадзе са сваім генералітэтам ён прама заявіў аб тым, што “пашырэнне жыццёвай прасторы пачнецца на Усходзе за кошт Польшчы”. Пачатак ажыццяўлення плану па яе захопу (“Вайс”) залежаў часу заключэння пакту “Молатава – Рыбентропа” і ўжо 31 жніўня 1939 г. часці вермахта атрымалі адпаведную дырэктыву фюрэра па яе рэалізацыі.

Так, да межаў з Польшчай былі сцягнуты 5 армій на чале з генаралам В. фон Браухічам для наступлення з трох раёнаў канцэнтрацыі сіл: Сілезіі-Славакіі, Заходняй Памераніі і Усходняй Прусіі ў напрамку Варшавы.

Толькі войскі паўночнага і паўднёвага напрамкаў налічвалі 1, 6 млн. чалавек, 2 800 танкаў, 2 000 самалётаў, каля 6 000 гармат і мінамётаў. Для баявых дзеянняў на моры быў прыцягнуты флот у сто караблёў.

Узброеныя сілы Польшчы складаліся з 8 армій 39 пяхотных, 11 кавале-рыйскіх, 3 горных і 2 матарызаваных бронебрыгад на чале з маршалам Э. Рыдз-Сміглым, усяго каля 1 млн. чалавек, 870 танкаў і танкетак, 4 300 гармат, 407 самалетаў. У складзе марскога флоту мелася 13 ваенных караблёў.

Каб надаць сваёй акцыі абарончы, справядлівы характар і тым зару-чыцца падтрымкай сусветнай горамадскай думкі, службы абвера і гестапа 31 жніўня ў 20 гадзін ночы інсцэніравалі напад польскіх салдат на радыёстанцыю, размешчаную ў нямецкім прыгранічным гарадку Глейвіц.

“У адказ” 1 верасня 1939 г. в 4 гадзіны 45 хвілін раніцы часці вермахта без аб'яўлення войны перайшлі польскую мяжу. Аэрадромы, чыгуначныя вузлы, іншыя ваенныя аб’екты трапілі пад артылерыйскі абстрэл і бамбар-дыроўку з паветра. Услед рушылі калоны танкаў, бранемашын і часці пяхоты. Раніцою 1 верасня А. Гітлер выступіў з прамовай перад германскім народам, у якой уся віна за ваенны канфлікт ускладалася на Польшчу.

Абаронцы адчулі на сабе ўсю моц войска захопнікаў, якое па жывой сіле суадносілася з польскім у прапорцыі: пяхота — 1,8 : 1, артылерыя — 3 : 1, па танкі — 4 : 1, авіяцыя — 5 : 1. Трэба дадаць і тое, што немцы напалі знянацку, у той час, калі мабілізацыя і разгортванне арміі былі выкананы на 50%. Іх спадзяванні на дапамогу саюзнікаў так і не спраўдзіліся. 3 верасня Англія з яе дамініёнамі і Францыя аб’явілі вайну Германіі, але для таго, каб распачаць баявыя дзеянні супраць агрэсара ім было патрэбна не менш двух тыдняў. Да прыкладу, высветлілася, што цяжкая артылерыя саюзнікаў знаходзілася на кансервацыі, а мабілізацыйны план не адпавядаў імклівым падзеям. Такая вайна, аб’яўленая саюзнікамі без баявых дзеянняў супраць праціўніка, атрымала назву “дзіўнай”.

Нягледзячы на гераічнае супраціўленне палякаў, ім не ўдалося спыніць ворага. 10 верасня па загаду маршала Э. Рыдз-Сміглага польскае войска пачало агульнае адступленне. Да сярэдзіны верасня, за выключэннем лакальных ачагоў барацьбы, узброеныя сілы перасталі існаваць, а вермахт заняў большую частку тэрыторыі. Аднак у шэрагу раёнаў краіны часці польскай арміі разам з насельніцтвам працягвалі барацьбу: пры абароне крэпасці Модлін, у раёнах Гоцка, Гдыні. Абарона Варшавы працягвалася да 28 верасня. Урэшце, войскі гітлераўскай Германіі выйшлі на лінію Львоў — Уладзімір-Валынскі, Беласток – да ўстаноўленай сакрэтным пратаколам ад 23 жніўня 1939 г. мяжы.

Частка вайскоўцаў трапіла з палон, частка – перайшла межы Румыніі, Венгрыі, Латвіі і Літвы і была там інтэрніравана, частка пацярпела паражэнне ад сутыкнення з часцямі Чырвонай Арміі.

Крах Польшчы быў настолькі відавочным, што французы і англічане так і не рашыліся выступіць ёй на дапамогу.

У баях з агрэсарам загінула каля 65 тысяч воінаў, прыкладна 140 тысяч былі паранены, у палон трапіла каля 400 тыс. салдат і афіцэраў, у тым ліку 70 тысяч беларусаў.

Захопнікі страцілі да 10 572 тыс. забітымі, да 30 322 тыс. параненымі, б 933 танкі і бронемашыны, 6 046 аўтамабіляў, 360 гармат і мінамётаў, каля 60 самалётаў.

Такім чынам, войскі вермахта нанеслі вызначальны ўдар па ўзброеных сілах Польшчы і дасягнулі поўнага поспеху.

Гітлераўская Германія, якая здзейсніла напад на Польшчу, спадзявалася на ўступленне ў вайну свайго савецкага партнёра па пакту. З гэтай нагоды І. Рыбентроп неаднаразова звяртаўся да В. Молатава, але каб Савецкі Саюз не выглядаў агрэсарам, сталінскі ўрад адхіляў заклікі аб пачатку баявых дзеянняў, называючы іх заўчаснымі. Толькі 11 верасня наркам абароны К. Варашылаў аддаў загад аб утварэнні Беларускага і Украінскага франтоў. Праз савецкія СМІ пачалося ўкараннне грамадскай думкі аб неабходнасці ўзяць пад абарону беларусаў і украінцаў Польшчы.

Тым часам 14 верасня немцамі быў акружаны Брэст, 15 – ўзяты Беласток, але савецкае камандаванне ўсё яшчэ адцягвала наступленне. Толькі 16 верасня ў 16 гадзін ў часцях Чырвонай Арміі Беларускага фронта быў абвешчаны загад аб выступленні ў вызваленчы паход.

17 верасня Беларускі фронт у складзе чатырох армій, конна-механізаванай групы і Дняпроўскай флатыліі, агульнай колькасцю 200 802 салдат і афіцэраў на чале камандарма другога рангу М. Кавалёва перасёк савецка-польскую мяжу. Савецкім салдатам процістаяла каля каля 45 тыс. пехацінцаў, 8 тыс. пагранічнікаў, 2 тыс. ваенных маракоў.

У першы дзень находу былі вызвалены Баранавічы, 18 верасня – Навагрудак, Ліда, Слонім, 19 – Вільня, Пружаны, 20 – Гродна, 21 – Пінск, 22 верасня – Беласток і Брэст. Да 25 верасня савецкія войскі цалкам занялі Заходнюю Беларусь і спыніліся на лініі Гродна — Брэст і далей на поўдзень.

Маршал Рыдз-Сміглы аддаў загад: “З Саветамі не ваяваць, толькі ў выпадку націску з іх боку або спроб раззбраення нашых часцей”. Але ваенныя сутыкненні ўсё ж адбыліся пад Кобрынам, Вільняй, Беластокам, Маладзечна і інш. гарадах. Найбольш упартымі яны былі ў раёне Гродна, дзе савецкі бок страціў 12 танкаў, 47 чырвонаармейцаў забітымі і 156 параненымі.

Сустрэўшыся з германскімі войскамі, часці Чырвонай Арміі ладзілі сумесныя мерапрыемствы і парады. У адпаведнасці з сакрэтным пратаколам да пакта 23 жніўня 1939 г., немцы адступілі за дамоўленую лінію і перадалі пад кантроль савецкіх войск шэраг гарадоў (Беласток, Брэст і інш.)

28 верасня 1939 г. паміж СССР і Германінй быў падпісаны дагавор “Аб дружбе і граніцах”, у адпаведнасці з якім па водле якога заходняя мяжа савецкай дзяржавы ўсталёвалася па "лініі Керзана". Акрамя таго, у абмен на Люблінскае і частку Варшаўскага ваяводстваў у немцы перадавалі ў сферу савецкага ўплыву Літву.

Агульныя страты асабовага саставу Заходняга фронта склалі 996 забітымі і 2002 параненымі. У палон да Чырвонай Арміі трапіла 60 202 польскія вай-скоўцы, з якіх 2 066 афіцэраў.

У вызваленых ад палякаў населеных пунктах Заходняй Беларусі часці Чырвонай Арміі з энтузіязмам і радасцю сустракалі жыхары.

У ваяводскіх і павятовых цэнтрах сталі стварацца часовыя органы ўлады – упраўленні, з удзелам рабочых, чырвонаармейцаў, інтэлігентаў. Іх склад зацвярджаўся камандаваннем Чырвонай Арміі. 2 кастрычніка ЦК КПБ(б) 1939 г. вызначыў чатыры часовыя ўпраўленні абласцей (Віленскае, Навагрудскае, Беластоцкае, Палескае) і важнейшых гарадоў Заходняй Беларусі. У гмінах улада пераходзіла да сялянскіх камітэтаў. Пры часовых органах улады фарміраваліся атрады па раззбраенні паліцыі, асаднікаў, лясной стражы і па ахове парадку.

1 кастрычніка 1939 Палітбюро ЦК УКП(б) абавязала мясцовыя ўлады склікаць на тэрыторыі Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі Народныя сходы для таго каб заканадаўча аформіць змены ў палітычным і эканамічным ладзе і намеціць далейшыя перспектывы развіцця. Неўзабаве пачалася кампанія па вылучэнні кандыдатаў у Народны сход. Выбарчыя правы надаваліся ўсім, хто дасягнуў 18-ці гадовага ўзросту. Сваіх кандыдатаў маглі вылучаць часовыя органы ўлады, калектывы працоўных і г. д. Як выявілі вынікі выбараў, насельніцтва Заходняй Беларусі выявіла высокую зацікаўленасць у лёсе свайго краю. 22 кастрычніка з агульнай колькасці 2 763 191 выбаршчыкаў свае галасы аддалі 90, 67 % электарату. Супраць прагаласавала 247 245 (9,3%). 14 932 бюлетэняў было прызнана несапраўднымі.

З ліку 927 дэпутатаў 563 з’яўляліся сялянамі, – 197 рабочымі, астатнія – служачымі, інтэлігентамі і інш.: па нацыянальнай прыналежнасці 621 былі беларусамі, 127 – палякамі, 72 – яўрэямі, 53 – украінцамі, 43 – рускімі, 10 – інш.

Народны сход Заходняй Беларусі праходзіў 28–30 кастрычніка 1939 г. у Беластоку. На ім прысутнічала 926 дэпутатаў, у тым ліку вядомыя ўдзельнікі вызваленчага руху: П. Пестрак, С. Прытыцкі, У. Царук і інш.

На яго абмеркаванне былі пастаўлены пытанні: 1. Аб дзяржаўнай уладзе; 2. Аб уваходжанні Заходняй Беларусі ў састаў Беларускай ССР; 3. Аб канфіскацыі памешчыцкіх зямель; 4. Аб нацыяналізацыі банкаў і буйной прамысловасці.

У Дэкларацыі аб дзяржаўнай уладзе абвяшчаўся яе пераход да Саветаў дэпутатаў працоўных. У дэкларацыі па другім пытанні дэпутаты запісалі зварот да Вярхоўных саветаў СССР і БССР с просьбай аб прыёме Заходняй Беларусі ў склад Савецкага Саюза і БССР. Трэцяя і чацвертая дэкларацыя абвяшчала аб пераходзе банкаў, буйной прамысловасці і ўсіх зямель ва ўсенародную ўласнасць.

Падчас ажыццяўлення сацыялістычных мерапрыемстваў былі нацыяналізаваны не толькі буйныя, а ўсе прамысловыя аб’екты, а таксама гандаль, транспарт, домаўладанні (плошчай больш за 113 м м²), будынкі былых дзяржаўных устаноў і інш. маёмасць. На змену прыватнаму гандлю прыйшоў дзяржаўны – 717 магазінаў і 740 ларкоў.

У мэтах барацьбы з прыватным капіталам рамесным і саматужным майстэрням было прапанавана аб’яднацца ў кааператывы. Адбывалася рэканструкцыя існуючых прадпрыемстваў. Так, значна ўзрасла вытворчасць заводаў па выпуску веласіпедаў у Гродна і сельгаспадарчых машын у Лідзе.

У заходнія раёны БССР з іншых саюзных рэспублік накіроўваліся спецыялісты, машыны, тэхналагічнае абсталяванне, сыравіна. У выніку ў канцы 1940 г. аб'ём валавой прадукцыі прамысловасці заходніх абласцей у параўнанні з 1938 г. павялічыўся амаль у два разы і склаў 27,6 % пра-мысловай вытворчасці БССР.

Важнейшым сацыяльна-эканамічным і палітычным здабыткам перамен, якія адбыліся пасля Народнага сходу, стала скасаванне прыватнай уласнасці на зямлю, якая пераходзіла ў карыстанне сялян. З гэтай нагоды восенню 1939-вясной 1040 гг. у Заходняй Беларусі адбываўся падзел памешчыцкай і асадніцкай зямлі, жывёлы і інвентару паміж беззямельным і малазямельным сялянствам. У адносінах да заможных сялян палітыкі “раскулачвання” не праводзілася. Абмежаванне іх уплыву ў эканоміцы адбывалася праз падатковую сістэму, забарону арэнды і найму рабочай сілы, “абрэзку” зямельных участкаў, якія перабольшвалі 20 га.

З пачаткам пасяўнога сезону вясной 1940 была створана сетка машынна-конных пракатных пунктаў, што давала магчымасць бяднейшым сялянам лепш апрацоўваць свае надзелы. Стала развівацца сістэма кааперацыі. Усяго да мая 1940 г. узнікла 430 калгасаў з удзелам 23, 2 тыс. сялянскіх гаспадарак. Да калгасаў адыйшлі пераважна былыя памешчыцкія землі. Але ў даваенны перыяд калгасны рух у заходнебеларускай вёсцы не атрымаў значных маштабаў. Да чзрвеня 1941 г. у заходніх абласцях было створана 1 115 калгасаў, якія аб'ядноўвалі 6.7 % гаспадарак і 7,8 % зямлі. На базе лепшых маёнткаў было заснавана 28 саўгасаў.

На працягу 1940 г. для ўмацавання калгасаў была створана 101 МТС, дзе было 997 трактароў, 907 плугоў, 368 сеялак, 410 культыватараў, 193 грузавыя машыны , майстэрні. У 1940 г. для мясцовых МТС было падрыхтавана 2150 трактарыстаў. Сюды ж было накіравана больш 500 аграномаў, ветэры-нараў і заатэхнікаў.

Вызваленчы паход Чырвонай Арміі прынёс жыхарам Заходняй Беларусі значныя станоўчыя змены ў сацыяльнай сферы. Адразу пасля ўтварэння новых органаў улады была праведзена работа па ліквідацыі беспрацоўя. Удалося ўладкаваць на працу каля 30 тыс. былой хатняй прыслугі, шмат дробных уладальнікаў і гандляроў, каля 87 тыс. бежанцаў з Польшчы. Для таго давялося максімальна поўна задзейнічаць магутнасць прад-прыемстваў, у прыватнасці, усталяваць трох-зменны рэжым, адпраўляць на працу ва ўсходнія вобласці БССР і г. д. Такім чынам, да 1941 г. з беспрацоўем было пакончана.

Сацыяльнай заваёвай працоўных Заходняй Беларусі зрабілася бясплатная сярэдняя і вышэйшая адукацыяю. З 1940 г. Народная асвета ўключалася ў савецкую адукацыйную сістэму. У 1940-1941 н. г. у 75 % школ навучанне вялося на беларускай мове. Адкрываліся ўстановы па ліквідацыі непісьменнасці і малапісьменнасці. У Беластоку, Гродне, Баранавічах, Пінску пачалі працаваць настаўніцкія інстытуты, у Брэсце, Маладзечне і Лідзе – настаўніцкія курсы. Адчыняліся тэхнікумы, розныя курсы па падрыхтоўцы спецыялістаў для народнай гаспадаркі і культуры. У 1939-1940 гг. у Заходняй Беларусі пачалі працу 5 ВНУ. Адкрыліся пяць драматычных тэатраў, 220 бібліятэк, 100 кінатэатраў, 92 дамы культуры.

Адкрываліся медыцынскія ўстановы, якія бясплатна абслугоўвалі насельніцтва.

Разам з тым, частка насельніцтва Заходняй Беларусі сутыкнулася з савецкімі карніцкімі органамі, якія мелі на мэце знішчыць не толькі адкрытых ворагаў усталяванай тут Савецкай улады, але і былых служачых (чыноўнікаў, афіцэраў, журналістаў) ІІ Рэчы Паспалітай, экспрапрыіраваных памешчыкаў і буржуа і іншых “контррэвалюцыйных элементаў”, нарэшце, асаднікаў, кулакоў і г.д. Найбольш небяспечныя з гэтых катэгорый асобы пазбаўляліся волі і нават расстрэльваліся, а ўсе астанія – падлягалі высылцы ў Сібір, Казахстан і г.д. Рашэнні аб рэпрэсіях прымаліся як у Маскве, так і ў Мінску, на ўзроўні ЦК КП(б)Б і НКУС.

Першая акцыя па высяленні асаднікаў, былых лясных стражнікаў і іх сем’яў у колькасці 45 409 чал. адбылася 10 лютага 1940 г. Другая група ссыльных у 26 777 чал., адпраўленая 13 красавіка 1940 г., складалася са сваякоў тых, хто служыў у польскім войску, сядзеў у савецкай турме, збег за мяжу і інш. Трэцюю групу з 22 879 чал. склалі тыя, хто перасяліўся ў Заходнюю Беларусь з акупіраванай немцамі Польшчы. Нарэшце, 19-29 чэрвеня 1941 г. напярэдадні Айчыннай вайны ў Сібір і Казахстан была дэпартавана чацвёртая група у 22 353 чал., у асноўным сваякоў рознага кшталту “ворагаў народа” і “контррэвалюцыйных элементаў”.

Жудасны лёс спасціг узятых у палон польскіх афіцэраў. 21 857 з іх былі расстраляны ў 1940 г. у Катыньскім лесе пад Смаленскам, а 7 805 замучаны ў турмах.

Падчас палітычных зачыстак органамі НКУС тэрыторыі Заходняй Беларусі ад іх рук загінулі беларускія дзеячы А. Луцкевіч, У. Самойла, М. Краўцоў, Уласаў і інш. Як правiла, іх справы разглядалiся несудовымi органамi, якія не пакідалі ніяуіх слядоў сваёй дзейнасці, нават магіл сваіх ахвяр.

Не спраўдзіліся спадзяванні беларусаў на вяртанне старадаўняй сталіцы ВКЛ – Вільні. У кастрычніку 1939 г. на рашэнні ўрада СССР Вільня і Віленскі край перададзены Літве, а летам 1940 г. і Свянцянскі і Гадуцішкаўскі раёны, частка Астравецкага, Ашмянскага, Пастаўскага і Свір-скага раёнаў. Замест Вільні абласны цэнтр быў перанесены ў Вілейку.

Абыкшчаныя Нацыянальным сходам Дэкларацыі сталі юрыдычнай асновай для прыняцця Вярхоўным Саветам СССР Пастановы ад 2 лістапада 1939 г. «Аб уключэнні Заходняй Беларусі ў склад Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік з уз'яднаннем яе з Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай» і Пастановы Вярхоўнага Савета Беларускай ССР ад 14 лістапада 1939 г. «Аб прыняцці Заходняй Беларусі ў склад Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі».

Такім чынам, факт уз’яднання беларусаў у адзінай рэспубліцы быў замацаваны юрыдычна. Тэрыторыя БССР павялічылася са 125,6 тыс. км да 225,6 тыс. км, а колькасць насельніцтва – з 5, 6 да 10, 3 млн.

Гэта падзея запатрабавала правядзення новага адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел. 3 гэтай мэтай 4 снежня 1939 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР выдаў указ аб утварэнні ў Заходняй Беларусі пяці абласцей – Баранавіцкай, Беластоцкай, Брэсцкай, Вілейскай і Пінскай.

У студзені 1940 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Са-вета Беларускай ССР замест 32 паветаў, якія існавалі раней, быў утво-раны 101 раён.

Такім чынам, на пачатку 1940 г. быў завершаны новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Заходняй Беларусі. Тэрыторыя БССР стала складацца з 10 абласцей і 191 раёна.

24 сакавіка 1940 г. пры найвысокім удзеле электарату Заходняй Беларусі (99,3%) адбыліся Выбары ў Вярхоўны Савет СССР і Вярхоўны Савет Беларускай ССР, а 15 снежня 1940 г. – у мясцовыя Саветы.

Непасрэднае кіраўніцтва галінамі гаспадарчай і культурна-асветніцкай дзейнасці ў абласцях і раёнах ажыццяўлялі камуністы. Уся праца па ўтварэнню выканаўчых камітэтаў і іх аддзелаў таксама праводзілася пад кіраўніцтвам ЦК КПСС і ЦК КП Беларусі. На кіруючыя пасады назначаліся, як правіла, партыйныя і савецкія работнікі, якія накіроўваліся з усходніх абласцей рэспублікі або з Расіі, бо мясцовым кадрам, у тым ліку былым членам КПЗБ і КСМЗБ, выказваўся палітычны недавер .

З цягам часу насельніцтва Заходняй Беларусі зрабілася паўнавартай часткай савецкага грамадства, узброенага марксісцка-ленінскай ідэалогіяй і з’арыентаванага на пабудову камунізму .

Уз’яднанне беларускага народа ў адной рэспубліцы з’явілася актам гістарычнай справядлівасці. Быў пакладзены канец несправядліваму Рыжскаму дагавору, сацыяльна-эканамічнаму і культурна-нацыянальнаму прыгнёту беларусаў у складзе польскай дзяржавы. Нягледзячы на жорсткасці таталітарнага рэжыму, беларускі народ меў магчымасць развіваць сваю мову, культуру, выяўляць сваю самабытнасць у сям’і і ншых брацкіх народаў СССР.

9. Падпісанне 28 верасня 1939 г. чарговага дагавору паміж СССР і Германіяй “Аб дружбе і граніцах” толькі часова знялі існаваўшую напружанасць паміж абедзвюма дзяржавамі. Тым не менш Савецкі Саюз, абапіраючыся на пункты сакрэтнага пратаколу скарыстаў узнікшую магчымасць для рэалізацыі сваіх геапалітычных задач. Так, савецкі наркамат замежных спраў дамогся ад урадаў Эстоніі (28 верасня), Латвіі (5 кастрычніка) і Літвы (10 кастрычніка 1939) падпісання даговораў аб узаемадапамозе, у адпаведнасці з якімі которым гэтыя краіны прадастаўлялі СССР права размяшчэння гарнізонаў Чырвонай Арміі і карыстання ваенна-марскімі базамі. Пры гэтым, каб запэўніць Літву ў чысціні сваіх намераў, і. Сталін падпісаў указ аб перадачы ёй Вільні і Віленшчыны. 27 кастрычніка ў колішнюю сталіцу ВКЛ, дзе этнічныя літоўцы складалі толькі 2%, былі ўведзены часці літоўскай арміі.

У той самы час перагаворы з Фінляндыяй аб пераносе граніцы далей ад Ленінграда ўглыб яе тэрыторыі ў абмен на яшчэ большую па плошчы, а таксама аб перадачы ў арэнду СССР зямлі на ўзбярэжжы Фінскага заліву для пабудовы ваеннай базы, савецкай дэлегацыі поспеху не прынеслі. У выніку непрацяглай, але стратнай для Чырвонай Арміі ваеннай аперацыі супраць Фінляндыі (30 лістапада 1939 – 12 сакавіка 1940) фінскі ўрад быў вымушаны пагадзіцца на перадачу Савецкаму Саюзу Карэльскага перашыйку і іншых зямель. Паўвостраў Ханка перадаваўся ў арэнду на 30 год. 31 сакавіка новыя землі былі ўключаны ў склад пераўтворанай Карэла-Фінскай ССР.

Пасля таго, як германскія фашысты разграмілі Францыю і прымусілі яе капітуляваць, І. Сталін прыняў рашэнне аб усталяванні больш трывалых адносін прыбалтыйскіх рэспублік з СССР. Увод у чэрвені 1940 г. на іх тэрыторыі Чырвонай Арміі дазволіў левым партыям усталяваць новую ўладу, правесці парламенцкія выбары. Ва ўсіх трох дзяржавах перамаглі пракамуністычныя блокі (Саюзы) працоўнага народа — адзіныя выбарчыя спісы, дапушчаныя да выбараў. Новыя парламенты абвясцілі ўтварэнне савецкіх сацыялістычных рэспублік, а Вярхоўны Савет СССР задаволіў просьбу грамадзян Літоўскай (3 жніўня), Латвійскай (5 жніўня) і Эстонскай (6 жніўня) ССР аб уключэнні іх рэспублік у Савецкі Саюз. З гэтага часу сталіца Літвы была перанесена з Каунаса ў Вільню (Вільнюс).

Вынікам павелічэння сям’і саюзных рэспублік для СССР стала, акрамя іншага, аддаленне важнейшых эканамічных цэнтраў ад мяжы з Германіяй. Штаб Балтыйскага флоту быў пераведзены ў Талін, а караблі набылі большую аператыўную прастору.

Узросшая ваенная моц СССР дазволіла яго ўраду паставіць у парадак дня пынанне аб вяртанні страчаных у час грамадзянскай вайны тэрыторый. З гэтай нагоды 26 і 27 чэрвеня 1940 г. на адрас Румыніі быў накіраваны ультыматум аб перадачы Савецкаму Саюзу Бесарабіі і Паўночнай Букавіны. У выніку румынскі ўрад быў вымушаны падпарадкавацца яго сілавому ўціску і азначаныя тэрыторыі ўвайшлі (адпаведна) ў створаную 2 жніўня Малдаўскую ССР і існаваўшую ўжо Украінскую ССР.

Усталяванне Савецкай улады ў Бесарабіі і Паўночнай Букавіне і далу-чэнне іх да саюза савецкіх рэспублік дало магчымасць адсунуць мяжу на захадзе і паўднёвым захадзе больш, чым на 200 км.

Такім чынам, да пачатку Вялікай Айчыннай вайны СССР складаўся з 16 саюзных рэспублік плошчай каля 21 млн м кв., з насельніцтвам 196,7 млн. чал. Савецкі ўрад усведамляў, што для абароны краіны, яе народа і створаных ёю багаццяў патрэбна магутная армія, здольная процістаяць, як тады лічылася, “непераможнаму” вермахту. З гэтай нагоды ваенные расходы, якія ў 1939 г. складалі 25, 6% бюджэту, у 1941 г. узраслі да 43,4% . Былі падвоены стратэгічныя запасы прадуктаў, боепрыпасаў, сыравіны. У Паволжжы, на Урале, у Казахстане, Сібіры будаваліся заводы-дублёры.. У Горкім уступіў у строй аўтамабільны, а ў Чалябінску і Сталінградзе – трактарныя заводы. У Свярдлоўску на поўную магутнасць працаваў Уральскі завод тяжкога машынабудавання ("Уралмаш"). На ўсходзе краіны была створана другая вугольна-металургічная база – Урала-Кузнецкі комплекс, у Казахстане – новая вугальная база Карагандзінскі басейн. Усходнія раёны краіны да канца 1930-х гг. давалі больш за трэць аб'ёмаў вугалю, сталі, пракату ад усего агульнасаюзнай вытворчасці.

26 чэрвеня 1940 г. выйшаў Указ Прэзiдыума Вярхоўнага Савета СССР 8 гадзiнны працоўны дзень (замест 7 гадзіннага) пры 6 дзённым тыднi. Пад пагрозай турэмнага зняволення нельга было пераходзіць з аднаго месца работы на другое без афіцыйнага дазволу дырэкцыі.

У красавіку 1941 года быў прыняты указ, паводле вінаваты ў выпуску недабраякаснай прадукцыі мог быць асуджаным за шкодніцтва.

У 1941 г. пачаўся выпуск новой технікі – танкаў Т-34 і КВ, самалётаў Як-1 і МіГ-3, рэактыўных мінамётаў БМ-13 і інш. Адчуваўся дэфіцыт сродкаў радыёсувязі, аўтамабіляў, цягачоў.

З верасня 1939 па чэрвень 1941 г. армія павялічылася з 1, 9 млн. да 5, 4 млн. чал. Праўда, рэзкае павелічэнне выявіла моцны недахоп каманднага складу. У выніку рэпрэсій было знішчана 9 намеснікаў наркома абароны, 4 камандуючых ВПС, 5 начальнікаў разведупраўлення Генштаба, 4 камандуючых Ваенно-марскиі флотам і г. д., усяго каля 600 асоб вышэйшага начальніцкага складу. Адпаведна колькасць камандзіраў з вышэйшай адукацыяй знізіўся да 7 %. Толькі ў сухапутных войсках не хапала 66 900 камандзіраў розных узроўняў. У ваенна-паветраных сілах нехапала 32, 3 % лётчыкаў і тэхнікаў. Што датычыць шэраговых салдат, то летам 1941 года Рабоча-сялянская Чырвоная армія (РСЧА) на 80 % складалася з неанавучаных або недавучаных навабранцаў. Такім чынам, калі вытворчасць узбраення паступова набірала тэмпы, то матэрыяльна-тэхнічнае забеспячэнне арміі, яе навучанне, разгорта-ванне былі незавершанымі.

З гэтай нагоды вялікія спадзяванні ўскладаліся на дапамогу тылу.

У адпаведнасцi з пастановай ЦК КПБ(б) напачатку 1941 г. узмацнiлася прыцягненне цывільнага насельнiцтва да ваеннай справы, у многiх раёнах рэспублiкi праводзiлiся ваенна-тэхнiчныя вучэннi з удзелам тысяч працоўных. Стваралiся запасы медыкаментаў, перавязачных матэрыялаў i хiрургiчных iнструментаў, рыхтавалiся памяшканнi пад шпiталi

Падрыхтоўцы рэзерву надавалася дзяржаўная ўвага. Сярод моладзi пашырылася вывучэнне ваеннай справы як праз сістэму ваенкаматаў, так i дабрахвотныя таварыствы (ДОСААФ, ОСОАВИАХИМ, Таварыства Чырвонага Крыжа). За 1939-40 гг. у БССР было падрыхтавана 720 тыс. значкiстаў “Гатоў да працы і абароны” 1 ступенi, 6 350 кулямётчыкаў, 500 снайпераў, мноства парашутыстаў, матацыклiстаў, шафёраў, радыстаў. Адбывалася шмат вучэнняў па процiпаветранай абароне, хiмiчнай абароне i г.д. 26 мая 1941 г. ЦК КП(б) прыняў пастанову “Аб арганiзацыi на тэрыторыi Беларусi пастаянных груп i атрадаў па знiшчэннi авiядэсанта працiўнiка”.

Такiм чынам, насельнiцтва ў пэўным сэнсе было гатова дапамагчы роднай Чырвонай Армii “малой крывёю” разбiць ворага.

Павелічэнне тэрыторыі Савецкага Саюза выклікала патрэбу ў будаў-нiцтве новых 13 умацаваных раёнаў (УР), якія павінны былі складацца з 5807 доўгачасовых абарончых збудаванняў (ДАЗ). Чатыры Уры – Гродзенскі, Асавецкі, Забмроўскі і Брэсцкі павінны былі ўступіць у строй на тэрыторыі ЗАВА. Да удзелу ў апошнiм прыягнута 10 тыс. чал. насельніцтва, 4 тыс. падвод. Але працы былi выкананы толькi на 25%, а ўсяго на 22 чэрвеня 1941 г. удалося пабудаваць толькі 880 ДАЗаў. Такім чынам, так званая “лінія Молатава” магла выконваць сваіх функцый.

Становішча пагаршалася і тым, што ў свой час на граніцы з Польшчай дзейнічала сістэма УРаў – так званая “лінія Сталіна”, якая складвалася з 3 817 ДАЗаў, але пасля таго, як у верасні-кастрычніку 1939 г. граніца прасунулася да “лініі Керзана”, гэтыя 3 817 умацаванняў былі закансерваваны і часткова раззброены. У такім становішчы апынуліся Полацкi, Мiнскi, Мазырскi і недабудаваны Cлуцкі УРы.

14 мая 1941 г. Бюро ЦК КП(б) абмеркавала даклад камандуючага войскамi Заходняй Асобай ваеннай акругi (ЗАВА) генерала армii Дз. Г. Паўлава “Аб становiшчы на гранiцы i стане войск акругi” і прызнала становішча спраў здавальняючым. Адзінае, на што звярталася ўвага, гэтай неабходнасць хутчэйшай пабудовы УРаў i аэрадромаў.

Характэрна, што патрэба ў аэрадромах перавышала ўсе іншыя. Акрамя таго, у прыгранічных раёнах была сканцэнтравана велізарная колькасць войск, складоў з боепрыпасамі, гаруча-змазачнымі матэрыяламі.

Такая канцэнтрацыя сіл на пярэднім краі адпавядала панаваўшай на той час дактрыне, якая была заснавана на ўстаноўцы Чырвонай Арміі – “разбіць ворага на яго ж тэрыторыі і толькі “малой крывёю”. К. Ракасоўскі пісаў, што па засяроджанні нашай авіяацыі на перадавых аэрадромах і размяшчэнні складоў цэнтральнага значэння ў прыфрантавой паласе, гэта было падобна на падгрыхтоўку да скачка наперад, а размяшчэнне войск і мерапрыемствы, якія праводзіліся ў войсках, таму не адпавядалі. У прыватнасці, на ўсіх манёўрах Чырвоная Армія вучылася галоўным чынам наступаць, а не абараняцца. Характэрна, што самі размовы аб вымушанай абароне лічыліся неда-пушчальнымі, нават варожымі.

Разам з тым, нягледзячы на існаванне савецка-германскіх дававораў аб ненападзе, аб дружбе і граніцах, у СССР распаўсюдзіліся чуткі аб магчы-масці вайны з Германіяй. Невыпадкова 14 чэрвеня 1941 г. з іх абвяржэннем выступіла Тэлеграфнае агенцтва Савецкага Саюза (ТАСС). Мэтаю гэтай акцыі Савецкага ўрада з’яўлялася не толькі заспакаенне грамадзян, але і палітычны зандаж намераў Германіі.

Упэўненасць урада ў непарушным міры грунтавалася не столькi на ўсебаковым аналiзе разнастайных крынiц iнфармацыi, колькi на ўстаноўках І. Сталiна. Правадыр дапускаў магчымасць ваеннага нападу Германіі, але толькі пасля разгрому Англіі. Ён спадзяваўся на дагавор аб ненападзе і быў упэўнены ў немагчымасці войны Германіі на два франты.